arti rengganis
PUH DANGDANG
1.
Winur cite sekalanē pandite haji
pine rekē, dēning putri nire
diyah rengganis peparabē
putri hanom pekik
kelangkung
humur wahu pitunglaswarsi
lembut lempung rinuntik
rage
kuning jenar kang pemulu
cahyanē gilang gumilang
tuhu marang, ratne diwi
harengganis
tamat hilmu wanudiye
2.
Margane langkung heman rame kiyayi
mapan mule, hibunē sang
diyah
sēde duk masih rarē
mile tambuh rupening hibu
mung rinaken sang rame
kiyayi
kebakte nilar peraje
ngedaton mungguwēng
gunung
kang negare haldakhemas
bale kuswe hawor jalme
kelawa jin
dadi hemban hinye
pawongan
3.
Saban latri tehamurukin
putri nire, sapolah
magesang
saloke nyembah sang
hiyang manon
tur sipat dadi mahluk
bakti mring kang murbēng
dumadi
mangde sinung raharje
ciptenē dadi mahluk
pulih bagye dunia ahērat
dan pinajar, puji mantre ning juruit
sepenganggon sami
maperang
4.
Dan ngandike sang
haji
duh hanak mami, hiling hiling den hiling sire
dene sire hiki mangke
sampun sire dewase humur
kukuwung hire tandane jati
tuwuh halon tan kerase
jeroning hati nyapteng kakung
hiku haran hasmare brangte
napsu birahi, sinung dening kang mahe tinggi
marang sagung kang dumadye
5.
Hapan sire hiki
nini trah linuih
hadi kusume, tur ngemong negare
becik sire weruhne mangke
seloke hutame setuhu
mangke kaule wedi hasih
luwih malih rage nire
pawistri perawan hayu
den nastiti waspiteng rage
separan polah, halus lembut wecane manis
kerame nginggil bebasan
Yen sire nini ratne harengganis
hulih panggiye, kelawan wong lanang
pidakse bagus warnane
den hiling haje kesusu
timbang timbang jeroning pikir
haje hage sire ketawan
yakti perikse rumuhun
tusta huntat hiku perihne
mangde weruh, sire jati derbe siwi
tur endi janten pinangke
Tedak saking terah kumerah wong becik
tindak lampah muwang pekarti nire, hiku mesti weruhhe
kabeh, nginggati nelang sepungkur
lamun jati trahing hadi
mantep base sastre hadat
ngadu base hadi luhung
merendah ngasor hing rage
magane tuwincare, mantep ngadeg lan linggih
ni rengganis hamisinggih hing nale
Yen ngelakon kaye hiki
sire nini
hyang sukseme, hasinung
sire mirah
laki paripurne jayane
kadi seciptening riku
dan humatur dewi
rengganis
ngaras suku nembah
tetanye
duh rame hambe nuhun
pitutur jati paduke
pan kaule, hulih kelebeng taman sari
kocap kaduwe sultan harab
Langkung heran hikang kaule rame gusti
tembe ningal, taman kang
mangkane
jembar luwih pepetetane
sergep jangkep warnening santun
punang taman langkung hasrih
wuhwuhan bebanjaran
wenten telage wening kang banyu
pinaliran kalih pancoran
tengēng telage, balē kace hangerawit
mapinde yas sekambang
Selawase hambe ngelaneng bumi
sareng rēwang, jelajah kang taman
yuwakti hambe durung
tumon
taman pare ratu hagung
taman punike tanpe tanding
langkung hambe harse weruh
sinten sultan harab hiku
punape luwih sentane
daweg rame, tuturne hambe sadidik
malar sirne tambuh
kaule
Sarwi mesem sang aji ngandike manis
hanak ingwang, lintang bener sire
yen tan weruh sejatine
yogye tinakon bagus
mangde luput sinebeng sisip
nebēh haken lare ning rage
kemerangan datan tumuwuh
hiku ngangkat kawibawe
winor lawan, wacane tingkahē
manis
make tande terah kusume
Satuhune tanderbe
taman sari
ratu harab, punjul sentane
raje hagung wali kawot
tuhu ratu mebale ratu
suriyeng wiyat tanpe tanding
hamir hamzah jati haran
jayeng rane kang jejuluk
dening langkung perwireng yude
seseliran, sentane trahing nabi
hangadeg game suciye
Sinung rupe jayeng rane
tuhu hapekik
warne nire, mebagus
jatmike
sembade pidakse ragane
hanggawe sakeh kang
handulu
turide kecantreng hati
misuhur punjulingrat
garwenē pare putri agung
siwining ratu ngawibawe
kang penembē, diyah hayu hismayewati
ratu jin saking haserak
Hulih putre mung
satunggal pawistri
name diyah, cakre kusume
selēh jin kang jasadē
sakti luwih debye nung
ngamong pare wadye jin
kapindo garwe niye
putri nelendre hagung
ratne sekar kedaton name
ngawibawe, tanah mesir jumeneng
haji
kang katri garwe nire
Munigarim putri nire hing
medayin
putri nire, sang prabu
nursiwan
meputre senunggal bae
kobat sareat kang jejuluk
pinanten duk kang masih
bayi
sekalihhe garwe sedē
kasinungan gentenepun
dening kalih putri hutami
kang kecatur, diyah hayu sudarewarti
saking parangakik negare
Pepareng lawan
sirtupillaili
putri hadi, karsinah negare
siji siji sami derbe
putre lanang luwih bagus
rahaden jaye husman nami
sudare warti hibuniye
nanging putri karsinah
hiku
maputre raden ruslan
kang ngeblage, kakang
hire maryunani
kang mehibu mesir negare
Ping pance kang permeswari
sesedene, nidiyah munigar
ngarang hulu kang
rayine
name ratne marpinjun
sinung putre kakung siji
name raden rustam
katah malih garwe nipun
pare putri tiyang negare
bagus rupa, turun marang pare siwi
sejagat tanpe mimbe
Ping nem jayengrane hakrame malih, putrid dibye,
kelanjali negare, kelan sware peparabe, pelastre mbabar putre nepun, haran
raden banjaran sari, sepenilar hibuniye, mring jeladri jembar linebuh, pinungut
dening sudare, kang name nidiyah kuraisin, binakte haning hasrak
Ye hiki putrene baginde
hamir, ngelangkunge, bagusē pare sanak, meh ngelwih hiking ramene, temah buduh
sing handulu, manungse yadyan jin, hiku kang derbening taman, rengganis meneng
ngerungu, sang rame laju nabde, hanakingwang, haje sire marani malih, melebeng
taman larangan
Karane saking dine mangkin, jalukrame, mare hing sire
mirah, den tebih sire bae, saking taman puniku, mangde luput sinebēng billahi,
haduh susah hing rage, yēn tekēng sire ketemu, dening raden iman swongse, pasti
sire riningkus tali, lah bongselne wekasan rame
Ngrase merang nirengganis hamyarsi, kadi paran, lanange wong
arab, dyastun bagus luwih warnane, hingrat jagat pinunjul, durung nempuh si
rengganis, tanding paran suntimpale, tanding jurit wilang tatu, yen sun buduh
sire turide, samangkane, wicareng hati sangsudiwi, nulye
pamit melebeng nidre.
PUH
HASMARANDANE
1.
h#ptueronn
Ø Hing paturonan sang
sudiwi, hasare sare kewale, ngayang ngayang hing kalbune, hamung taman paraning
tingal, nulye hangangken hinye, hinye jin parek tumunduk, meneng ngantos
pengartike.
Ø Di tempat tidur
rengganis, sekedar tidur-tiduran, hatinya kesana kemari, taman itu saja yang terlihat, memanggil dayang dayang, jin mendekat duduk, diam mendengar.
2.
Du;bibi
Ø Duh bibi ningwang mangkin, benjang henjing hingsun
linggar, sun pajar sire mangko, meneng riki tunggu kamar, sun lunge wayah pajar, harse ngulati punang santun, mung pribadi tanpe
rowang.
Ø Hai ibu sekarang, besok
saya akan pergi, saya berpesan, tunggu kamar disini, saya akan pergi tengah
malam, saya mau pergi memetik bunga, sendiri tan seseorang.
3.
ml(kri
Ø Malar kari henjing prapti, sun ngelane ngegar ken
harse, nihinye sandike hawot, humatur sarwi nembah, hagē paduke ngumbali, genti
mangking kang winuwus, hing harab kagupite.
Ø Saya cepat sampai disana,
saya mau pergi menghilangkan susah, dayang menyahut, berkata sambil hormat,
kalau begitu cepat kembali, sekarang
diceritakan, cerita negara arab.
4.
pd)suk)
Ø Pade suke tyas kang sami, jayeng rane muwang sedaye, pare ratu siu kabeh, miwah pare garwe
nire, sami sukur jeroning hati, tinikah panwus puput, raden hemas iman swongse.
Ø Semua sedang bergembira,
jayengrane dan semuanya, semua raja, dengan para istrinya, semuanya senang
dalam hati, acara pernikahan sudah selesai, raden iman swongse.
5.
tin)emok
Ø Tinemok lan sale sikil, putri hadi jamintoran, bagye
penganten karo, pale krame karsening rame, rahaden banjaran sari,
nimbalin pawongan nipun, haneng taman munduting puspite.
Ø Dinikahkan dengan
salesikil, putri yang cantik dari jamintoran, kedua penganten bahagia,
pernikahan itu kehendak orang tua, raden iman swongse, memanggil semua
pembantunya, pergilah ketaman memetik bunga.
6.
mpn
Ø Mapan rabi salesikil,
langkung remen sarwening sekar, pawongan pamit hagē, gegancangan titndak hire, ring taman sampun prapti, pawongan
hanjentung handulu, dening sekar luruhhing lemah.
Ø Karena istrinya
salesikil, karena senang terhadap bunga, pembantu permisi, dengan cepat
berjalan, sampai di taman, pembantu tercengan melihat, karena bunga jatuh ketanah.
7.
s)kt;
Ø Sekatah warnaning sari, rewerewe tibening lemah, hingkang kari hamung putēkē, hilang tan mawi bekas, bayebaye hane maling, sisening sekar layu,
baye sape handerbe polah.
Ø Semua warna bunga itu,
patah ke tanah, yang masih hanya belum mekar, hilang tanpa bekas, kemungkinan
ada maling yang menyisakan bunga layu, siapa yang punya pekerjaan.
8.
s)j)mber
Ø Sejembare taman den
priksanin, tuhu rusak pepetētan, sisening hilang layu hakeh, pohonepun patah
rusak, mapan mule kalintang hasrih, siang latri wadye nunggu, teke bise
kepandungan.
Ø Semua taman taman
diperiksa, bunganya benar-benar rusak , sisa yang hilang banyak layu, pohonnya
patah rusak, karena sebelumnya sangat indah, siang malam dijaga, kenapa bisa
hilang.
9.
pewo\n
Ø Pawongan nulye ngumbali,
gegancangan ngatur wikan, ring harsene nembah hawot, hampuranen kaule dēwe,
hambe wangsul ngulat kang sari, sekar paduke tan hane kantun, sirne hasrine
taman tuwan.
Ø Pembantunya kembali,
cepat memberi tahu, dihadapannya sambil memberi tahu, maafkan saya tuan, bunga
raja tidak ada yang tersisa, keindahan taman raja sudah rusak.
10. dht
Ø Dahat kaget rahaden mantri, hangerungu hatur pawongan, ngandike sentak ketakon, punape hane
melebeng duste, pawongan humatur haris, boten wonten kaule ketemu, sepi suwung
jeroning taman.
Ø Raja sangat terkejut,
mendengar laporan pembantu, bertanya dengan keras, kenapa maling itu bisa
masuk, pembantu itu bicara halus, tidak ada yang saya
temukan, taman sepi tidak ada orang.
11. n\#
Ø Nanging panduge kaule gusti, nure maring sembarang
duste, yen jati santun ginawe, make sekabeh kembang rinusak, kadi wong hamerih
tanding, ganggu ning tamaning ratu, raden himan swongse hangandike.
Ø Menurut dugaan saya,
bukan maling biasa, kalau diperlukan hanya bunga,
semuanya tidak akan rusak, seolah orang tersebut menantang, mengganggu taman, himan swongse berkata.
12. l;y
Ø Lahye henggal peparang mangkin, hatetinjo same haning
taman, hajakne wadye kabeh, demang braje nate langlang, tan kawarne hing margi,
maring taman rauh sampun, brahmantiyan raden tumingal.
Ø Ayo cepat sekarang kita
sama-sama, meningjau taman, mengajak semua rakyatnya, panglima perang dan
prajurit, tidak diceritakan saat jalan, samapi di taman, raja sangat marah
melihat.
13. hurg
Ø Hureg tinon sakehing
sari, bener kadi hatur pawongan, mulisah
laku rahaden, langkung bendu sejeroning nale, tan harse mantuk ngumbali, sadye
nyandak sipandung, meh harse ngukum plastre.
Ø Semua bunga kelihatan
rusak, memang bener perkataan pembantu itu, raden meninjau, sangat marah dalam
hati, tidak mau pulang, sengaja inging menangkap maling, dia akan membunuhnya.
14. hpn
Ø Hapan tembe kadye mangkin, wenten jalme purun prapte,
melebeng taman singit lakune, ngerusak sari kesayangan, baye sinten hulih kewani, raden kipuan dalem kayun, ngakēn bale sami
hanjage.
Ø Sejak saat ini, ada
manusia yang datang, masuk ketaman yang singit, yang merusak bunga tersayang, siapa itu yang berani, iman swongse sangat marah semua rakyat di perintah untuk
menjaga.
15. smy
Ø Samye kinen waspade kemit, rakseng kuri kang jejage,
lang lang pade singidan kabeh, sejembaring taman sedaye, nganti hanti same
sayage, sedalu nutug hanunggu, yen harip gegentenan.
Ø Semua di perintah
waspada, jagalah di pintu itu, semua penjaga bersembunyi, di seluruh taman,
sama sama siap siaga, semalam menunggu, bergantian jika ngantuk.
16. wy;smpun
Ø Wayah sampun lingsir latri, lor jingge hawas ketingal,
meh hampir surye meledok, rahaden hatangi lenggah, hing pamereman yaksekambang,
ngantos ngintip kang pandung, kasinoman gerahiteng nale.
Ø Malam sudah larut, sudah
kelihatan terang, akan terbit matahari, iman swongse bangun sambil duduk,
tempat tidur di tengah telaga, nunggu dan mengintip maling, sambil marah dalam
hati.
pu; sienom
PUH SINOM
17. kw(nh
Ø Kawarnehe kang ngumbare, ratne diwi harengganis, kesah
saking hal dak mas, histune ngalaping sari, tanpe hidep sang sudiwi, ring kecape rame prabu, tan winehan hamelbeng taman, hangambil punang sesari, ni rengganis
lenggane hakan wewekas.
Ø Diceritakan saat terbang,
dewi rengganis, yang pergi dari haldak mas, untuk mencari bunga, lupa dengan nasehat, dengan nasehat ayahnya, kemudian masuk ke taman, untuk memetik bunga, rengganis lupa dengan semua perintah.
18. tnepnd;
Ø Tan pendah lir mercu
tunde, pahibre sang sudiwi, melarut haneng gegane, wus kahungkulan taman sari,
tumurun sang diyah haris, tebeng jro taman santun, tepining biji deniye ngadeg,
wedar pari hatutwuri, harse siram sang hayu hasalin sinjang.
Ø Seperti kilat dia terbang, terbangnya
rengganis,
melayang keatas, setelah itu dia turun, tiba dipinggir taman, berdiri di pinggir telaga, berbagai macam
bunga-bunga, dia mandi dan mengganti
pakaian.
19. sutr
Ø Sutre serase hangeraras,
patlesanē sang sudiwi, kumedak tanpēndah kace, lungkar gelung ni rengganis,
gandane merbuk wangi, rime rauh ring dedekung, luir mege ngemuh warse, sang
diyah tumuruning wari, wetis kingis gumebiyar kadi prade.
Ø Sutra bermotif bunga, pakaian
mandi rengganis, mengkilat seperti kaca, berjalan
mengayunkan tangan, baunya sangat garus, rambutnya
panjang samapai lutut, seumpama cermin dipantulkan air, rengganis turun ke air, kakinya mengkilat
seperti emas.
20. dhts*hyu
Ø Dahat sang hayu tan wikan, yen sang raje putre
hangintip, hice sang diyah kekosokan, hikang haneng tirte wening, lir kencane
sinangling, gumilang rage sang hayu, kang lingih jroning toye, tan kalingane dening wari, yen winawang kadiwong tanmawi sinjang.
Ø Dia sangat tidak tau,
bahwa iman swongre mengintip, pada saat mandi, dalam air yang bening, seperti
emas yang di sepah, badan bercahaya, yang duduk dalam air, cahayanya tidak bisa
kalah oleh air, seolah olah tidak memakai pakaian.
21. m*eks*rj
Ø Mangke sang raje pinutre, herane datan sinipi, ngitip
saking pamereman, hamicare jroning galih,
kalingngane hiye hiki, hikang hamunduting
santun, luwih temen hayuniye, setungkep rat tan tumanding, raje putre mangke turide dening warne.
Ø Diceritakan iman swongse,
kagum dengannya, sambil mengintip di tempat tidur, berkata dalam hati, mungkin
dia yang punya pekerjaan, yang memtik bunga, dia benar-benar cantik, tidak ada
tandingannya, iman swongse cantuh cinta kepadanya.
22. \ndik
Ø Ngandike sejeroning
wardaye, baye hiki jin peri, warnane kasoran gambar, langkung heran hingsun mangkin, hiki lamun
jalmi, hingngendi dadalanne rauh, tekene tanpe sesangke, mapan kuri masih
kinunci, kang hatunggu turu sdaye kadi wong pejah.
Ø Berkata dalam hati,
apakah dia jin atau peri, rupanya mengalahkan cermin, dia sangat kagum,
andaikan dia manusia, dia datang dari mana, kedatangannya tibatiba, semua pintu
masih terkunci, semua penjaga tidur
seperti orang mati.
23. skteh
Ø Skatahe kang pawongan,
presamiye nganti hanti, tandane dudu manusie, miwah setingkahe malih, lawas
hingsun hahurip, yuwakti sun durung nemu, ring sakeh wanu diye, hingkang mampir
mirip, baye hiki hikang haran wilu tame.
Ø Semua penjaga, semua siap
siaga, kemungkinan dia bukan manusi,
tingkah lakunya juga, selama saya hidup, baru pertama kali ini saya
menukan, dari semua wanita, mungkin dia adalah wanita pilihan.
24. rtud)dri
Ø Ratu dedari hing suwarge, dening hayune linuwih,
ngelangkungin wadon sejagat, sepolahe hangedanin, lamun watawis mami, layake
hagung hamengkung, hanaring negare niye, lan durung darbe laki, polah hēpun
miwah gatrening sesire.
Ø Dia bidadari surga,
karena kecantikannya tanpa tanding, melebihi wanita sedunia, saya seperti orang
gila, menurut perkiraanku, dia bukan orang sembarangan, yang ada di negaranya,
dan dia masih perawan, dari tingkah lakunya.
25. m*ekhiki
Ø Mangke hiki sun hangrase, hiki hiking hambayani, maring sun haweh
turide, lamun tan kene hawor sih, lare turide ragi, temah plastre hawak hing sun, yadiyan tumekeng pejah, tan wangde
sun lampahi, yen sun hedan tan waras dening husade.
Ø Sekarang saya sudah
merasa, ini akan membahayakan, saya merasa jatuh cinta, kalau saya tidak
mendapatkannya, sakit hati dengan perasaan, ini membahayakan diriku, walaupun
saya mati saya akan tetap melaksanakan, seandainya saya gila tidak akan sehat
dengan obat.
26. m*eks*diy;
Ø Mangke sang diyah wus
hasiram, halon munggah saking wari, sampun hamentasing darat, hasalin sinjang
tumulih, sinjange limar ketangi, raspati hakarye hulung, jatmike sepolah niye,
kekemben jingge tinepit, pupul kemben gumebyar kadi prade.
Ø Stelah rengganis mandi,
pelan naik dari telaga, sampai diatas, mengganti pakainya, pakaianya berwarna
coklat, motifnya berwarna hitam, teratur tingkah lakunya, menutup badan dengan
kain ungu, kainnya bercahaya seperti perade.
27. skteh
Ø Sekatahe kang busane, ngewuwuh jatmikeni, mas hayu
hing harge pure, ring tampekē wedar pari, hariye gambir melati, hapan hawak
haruming santun, hasengkang nate brangte, hangungkulin iten hadi, merbuk harum
wangi tanpe gegandan.
Ø Semua pakaiannya,
menambah kecantikannya, putri dari harge pure, menongok kesana kemari, melihat
bunga melati, badannya harum seperti bunga, antingnya warna warni, mengalahkan
mas perak, harum wangi tidak ada tandingan.
28. s*rtn
Ø Sang ratne hayu tumindak,
gandrung gandrung hangedani, hasinjang gerbong haplak, tanggune sinjang
winingkis, rate hanampak siti, hamentesin ngimbuh hayu, hastane ngangkat
sinjang, lelewani nyungkar hangin, sepolahe sang diyah ngegawe rimang.
Ø Rengganis berjalan,
lenggak lenggok membuat orang gila, memakai pakaian yang tipis, sambil
mengangkat ujung kain, berjalan ditanah, jalanya menambah kecantikan, tangannya
memegang kain, sambil ditiup angin, tingkah lakunya membuat orang senang.
29. h(sen
Ø Harsane munduting sekar, sekatahe witing sari, sami
hanggot maring handap, kang langan sakeh kang sari, maring
diwi rengganis, dan mekar sakeh kang santun, rahaden himan swongse, sapolahe
sang sudiwi, katingalan kang jero pamereman.
Ø Kemauan untuk memetik
bunga, semua bunga dipetik, memetik dari bawah, semua bunga yang ditaman
dihampiri, oleh dewi rengganis, semua bunga sudah mekar, raden himan swongse,
segala tingkah sang putri, dilihat dari tempat tidur.
30. hmicr
Ø Hamicare jroning wardaye, hape tebaye hiki, hingkang
hanyolong puspite, rahaden sigrah marani, marang diwi harengganis, sakice
hametik santun, rahaden himan swongse, ngandike sentak nudingin, mangkin nyate hikang hanyolong
puspite.
Ø Bicara dalam hati,
siapakah gerangan, yang mencuri bunga, raden mendekati, ke dewi rengganis,
tatkala sedang memetik, raden himan swongse, bercara mengagetkan sambil
menunjuk, sekarang sudah jelas yang mencuri bunga.
31. kum)nzut
Ø Kumenyut sang diyah myarse, dahat gumenter kang hati,
sareng kasreping tingal, lir kilat barong lan tatit, sang diyah micareng hati,
mangke hingsung hiki ketemu, dening kang derbe taman, putrene sultan harabi,
bagus hanom sejagat nure mimbe.
Ø Terkejut rengganis
mendengarnya, kaget dalam hati, saling bertatap muka, seperti kilat dan guntur,
rengganis berbicara dalam hati, sekarang saya ditemukan, oleh yang punya taman,
putranya jayeng rane, kegagahannya didunia tidak tertandingi.
32. b)n$hndikn&
Ø Bener handikening rame, sekecap nurene sisip, mangke paran tingkah hingwang, tan wangde
manggih bilahi, suwatare hing hati, sangat dukanemringsun, mangke sun kepakne,
wus pepastening hiyang widi, tan kene gingsir hobah janji takdiring allah.
Ø Benar kata bapakku,
sedikitpun tidak salah, apa yang akan aku lakukan sekarang, sudah pasti akan
dimarahi, sudah ketahuan, saya sangat sedih, baru sekarang saya ditemukan, atas
kehendak tuhan, tidak bis adihindari takdir allah.
33. rjputr
Ø Raje putre ngapak
hapak, ngandike sentak nudingi, kadi
hanggentaking bocah, sidekah ngagetngageti, priyatne sangsudiwi, mengser
mengser denniye mundur, sang diyah mundur mungkare, rahaden suwongse nakeni,
tambat hingsun wong hayu marehing sire.
Ø Imanswongse mendekati
sambil marah, marah sambil menunjuk, seperti memarahi anak kecil, memegang
pingkang dan mengagetkan, rengganispun terkejut siap, sambil mundur,
rengganispu mundur menghidar, iman swongse bertanya, kagum dengan perempuan
cantik.
34. jtindi
Ø Jatindi wisme nire, miwah
name kang negari, lan sape kang derbe putre, sang diyah matur hamelas hasih,
rendahe tansinipi, singgih kawule wong dusun, nure wruh tatekrame, kaule waste rengganis, hanakepun sang
pandite hing haldak hemas.
Ø Dimana rumahmu, apa nema
negaramu, siapa yang punya anak, menjawab sambih memohon, merendahkan diri, o
saya ini orang dusun, saya tidak punya tatakrame, nama saya rengganis, anak
dari raja di haldak hemas.
35. nwuri
Ø Newuri raje pinutre, sire hasebe meriki, lan sapengakening sire, tanpe rewang mung
pribadi, dursilenyolong sari,
wong hayu lampah pandung, hangerusak pepetetan,
humatur diwi rengganis,boten wonten hangaken kaule dateng.
Ø Repatmaje menjawab, apa
yang kamu lakukan disini, siapa yang menyuruh kamu, saya sendirian, kamu mencuri
bunga, kamu cantik kenapa jadi maling, merusak tanaman, rengganis menjawab,
tidak ada yang menyuruku kesini.
36. kwul
Ø Kaule hiki dahat lenggane,
karse kaule pribadi, hangambil mandung sekar, kaule hike nuhun sisip, hing mangkin kadi pundi, raje putre dan sumaur, honange pundurat make, yen ketare hukum pati, nulye mesem sang hayu hing harge pure.
Ø Memang saya sengaja
kesini, atas kemauan sendiri, untuk mencuri bunga, saya minta maaf, dan
sekarang bagaimana, repatmaje menjawab, pantas diberi hukuman, dihukum mati,
rengganis sambil senyum.
37. me\os
Ø Mengos sarwi nyolong tingal, rahaden ngarseng galih, kadi murcejiwarage, dening manise
ngeliring, raden micareng galih, wong hiki lamun humantuk, yuwakti karye
hingsun pejah, humatur diwi rengganis, lintang sanget hukume honang plastre.
Ø Sambil mencuru pandang,
repat maje terasa dalam hati, rusak perasaan, keindahan senyumnya, repat maje
bicara dalam hati, seandainya dia akan pulang, lebih baik saya mati,
rengganispun berkata, hukuman mati terlalu berat.
38. m*ek
Ø Mangke den hagung sinampure, muge ndiketulus hasih, kaule nedde sinampure,
datan purun malih malih, rehing hambe datan hudani, hikang handerbening santun,
yen hambe benjang henjang, malih ngalaping sari,
patennane datan honang sinampure.
Ø Sekarang saya mintak maaf
sebesar besarnya, semoga tuan mengasihiku, saya mintak maaf, tidak akan saya
ulangi lagi, dan saya tidak berani lagi, yang punya taman bunga, kalau saya
besok lusa, mengulangi lagi memetik bunga, bunuh saya tanpa maaf.
39. kwul
Ø Kaule hiki wong sudre, mude tan weruh preniti,
hanaring haldak hemas, hanging kawule puniki, ring dese hambe yuwakti, kaule
hiki hamengku, hangerah dadye bale, yendike hayun hapanggih, wanu hasih sareng
lawan rame kaule.
Ø Saya ini orang biasa,
saya tidak tahu aturan dari negara aldakmas tetapi saya ini, saya ini memang
orang desa, saya ini memegang pimpinan dan memerintah semua rakayat, kalau tuan
mau bertemu saya akan ketemukan dengan ayah saya.
40. rhedn
Ø Rahaden himan swongse, lengleng denniye ningali,
ngerase kadi tanpe hatme, nulye sigrah marani, temen tesire yayi, harse kadang
lawan hingsun, nanging manire niste, humatur diwi rengganis, lahir batin hiking
kadi hatur kaule.
Ø Rahaden repatmaje,
tercenganng dia melihat, terasa seperti orang mati, setelah itu lalu mendekati,
mau berteman denganmu adik, mau berkenalan dengan saya, tetapi saya ini orang
tidak punya, dan menjawab dewi rengganis sebetul betulnya seperti apa yang saya
katakan ini.
41. hn)wuri
Ø Hanewurin rahaden
swongse, hingsun mangkin nede hasih, jamah te ngangkan kadang, sire mangkin simpang
sewengi, matur diri rengganis, benjang pungkur kaule wangsul, rahaden himan
swongse, sigrah pinuru gulin, hanging gatilingnye dyah haje mangkane.
Ø Repatmaje menjawab, saya
mintak maaf, saya terima menganggap keluarga, menginap semalam, rengganis menjawab,
besok saya akan kembali lagi, raden repatmaje, segera mau memegang, sesudah itu
dia berkata jangan seperti itu.
42. hndik
Ø Handike ngadu daye, gampang temen mare pekin, rahaden sigrah
hanyandak, sang hayu malig ning gati, cinandak waliwali, diwi rengganis nulye
mambur, melesat ngawang hawang, rahaden nibe ring siti, dan kantake rahaden
tanpe gulawat.
Ø Dia punya akal, gampang
sekali mau mendekat, repatmaje lalu memegang, rengganis menghindar, mau dipeluk
berulang ulang, kemudian rengganis terbang, terbang keatas, iman swongse jatuh
ketanah, dan tidak sadarkan diri.
43. hyuw)
Ø Hayuwe tare sepri wedan,
raden swongse nulye nangis, lilir sarwini ningallin tawang, tumenge hanangis
sedih, hamung diwi harengganis,, kang dadi paraning dulu, lwir wong
kapriyangyang, sesambate hamelas hasih, nulye mundur melebeting yakse kambang.
Ø Dia pingsan sebentar,
setelah sadar dia menangis, hanya dewi rengganis, hanya dia saja yang
terbayang, seperti orang gila, bicara sendiri, setelah itu dia masuk kedalam
kamar.
44. rhedn
Ø Rahaden laju hanedre, hamung name diwi rengganis, kang
kesambat hamelas harse, duh masmirah hari mami, tulihne mas kuwari, sun sanget
brangte hulangun, kendage hulas penjalin, kesawutan sundemen mare hing sire.
Ø Kemudian dia tidur, hanya
nama dewi rengganis, menhayalkan dewi rengganis, wahai sayangku, coba lihatlah
aku ini, aku terlalu cinta kepadamu, ibarat tong diikat oleh tali rotan, aku
mau menjalin hubungan sama kamu.
45. g)l)pu*pien*
Ø Gelepung pineng ring wadahne, sesuluh kang medal
hinjing, sun belimong selimpure, lamun durung ngalih runsik, wilatung
hamerapit, hutang tingal jiwaningsun, toye berdi nahuhan, peken hagung ring
betawi, tanggung tanggung katemu sepaleredan.
Ø Gelap terasa kehidupan
ini, ada harapan untuk bisa ketemu, merenung sendiri, sebelum saya bertemu,
luka hatiku tidak akan terobati, pertemuan itu membuat hatiku tidak tenang,
ibarat air yang berceceran, hanya bertemu sekejap mata.
46. kr*jj)
Ø Karang jaja ring wanudiye, sunsunan kuning masgusti, sarire
tilar negare, milane susah kang hati, botor benjor kuning mas gusti, paran
hikang ngasung lengut, pangeran doldolgule, sesambate wong nangunkardi, hale
hiye hajelali ling manire.
Ø Keinginan untuk menikah,
semuanyadiatur oleh tuhan, saya ingin meninggalkan istana, aku bingung dalam
hati, perasaanku sudah terikat kepadamu, bagaimana caraku untuk mengungkapakan
isi hatiku, ibarat jajan yang sangat manis, ibarat orang yang jatuh cinta,
jangan kau lupakan aku.
47. du;ti\
Ø Duh tingale pangeran, polahe kadohan kingking, belong
hagangkatirman, sun pegat tan keneng lali, tansah gumantung hing hati, warne
nire mungguweng gunung, baye sire pangeran, piturune widedari, baye sire
mustikenē halam dunye.
Ø Ayo lihatalah aku sayang,
tingkah lakuku seperti orang gila, keinginanku ingin dikabulkan, tidak
terlupakan selamanya, sudah terukir didalam hatiku, perasaanku terlalu besar
terhadapmu, siapa kamu sebenarnya, apakah kamu keturunan bidadari, kamu
bagaikan permata dialam dunia.
48. mslurub
Ø Maslurub tumerbeng
gonjak, peken halit mergat mergit,
pepatahe hingsun diwe, wangdē jumeneng bupati, puspite cemeng ring tegil, yen
tan tulus wong hayu, roning paksi percinan, daun pisang lesahingwit, lare smare
tan waras dening husade.
Ø Kamu bagaikan mas murni,
yang diidamkan dipasar kecil, saya harus mendapatkanmu, walaupun aku berhenti
jadi raja, seperti bunga yang baru mekar dipohon, klau kamu tidak tuluss
kepadaku, seperti kelelawar didalam daun pisang muda, sampai daun pisan rusak
sampai pangkalnya, cintaku tidak bisa diobati.
49. suntekon&
Ø Sun takoning rarage, kang tinari humantuki, pastine semaye
nire, yayi kaule hangantosi, selake habang raragi, yuwakti hawak hingsung, yen
sire tan wangsule, tetese wong hamukti, pume pume yen demen haje ketare.
Ø Tiada tempatku mengadu,
orang yang ku cintai sudah pergi, tepatilah janjimu, aku akan setia menunggumu,
ibarat emas merah sampai berkarat, aku memmang benar benar cinta, seanadainya
kamu tidak kembali, kamu bukan keturunan raja, kalau kamu benar benar suka
jangan samapai orag tau.
50. sbnhel*
Ø Saban heleng sabeng toye,
haje sire bibi sani, wong hasih kneng laliye, kang kedah sinare diwi, sape
cidre hing janji, bleh hurag remek rempuh, pangeran hamung murke, kang tasik
saking wyati, kawuwuhan hedane mase warawarase.
Ø Seperti air pasang surut,
jangan menyakitiku, kalu kamu kasian jangan lupakan aku, semoga doaku
dikabulkan tuhan, siapa yang ingkar janji, akan hancur lebur, tuhan akan murka,
seperti tanah yang dijatuhi air dari langit, semakin gila sadarku makin
berkurang.
51. kd*sek;
Ø Kadang sakeh kang wanudye, nure ne meme hingsun yayi, yen
kepanggih lawan sire, kaye trasne kang hati, baye tan welas hugi, handike
kangasung lengut, kurang tambuh kewale, kang gendis malih warni, kang sun tede
haje lali hing manire.
Ø Walaupun banyak wanita,
tidak akan bisa yang menggoyah hatiku, seanadainya aku bertemu denganmu, sanagat
bahagia hatiku, mudah mudahan kamu kasihan kepadaku, kaulah pengobat rinduku,
tidak akan berkurang atau bertambah hatiku, seperti gula yang berubah warna, jangan
lupakan apa yang kupinta.
52. l)g)hti
Ø Lege hating kawule, kate jawit jinawit, hangerungu rarasan
nire, luwih wong hagering hulih, jampi lare gering, kadi hendang tanpe kukus,
larane raje putre, liwat lare kang hati, bandi hijo liwat lare kasmaran.
Ø Hatiku bahagia, seperti
kain yang dijahit, mendengar pembicaraan kita, seperti orang yang sakit lansung
sembuh, seperti ketan yang tidak bisa matang, begitulah rindu repatmaje, sangat
sakit didalam hati, seperti memikul beban berat.
53. eg*ohlit
Ø Gong halit penantang yude, bibi tasik swakeni, bandene
wong sepraje, nure sadye sun kunduri, lebur kayu lan hapi, sumadye hangawu
hawu, kang haran pendok warne.
Ø Suara yang kecil tapi
menggema, siapa yang bisa menolonku, seperti memikul banyak orang, say tidak
sanggup akan kembalikan, kayu yang sudah menjadi abu, itulah berbagai macam
perasaanku.
pu; d*d*
PUH DANGDANG
54. rjputr
Ø Raje putre tumedak kang
haris, saking pesarean yassekambang, pupungun lengleng driyane, tansah menggah
mirengu, hamung tawang kang den tingali, duh mirah hatme jiwe, hendi paran
hingsun, yayi hanungsuling sire, kenihaye sire yayi harengganis, wuh hedan
karurungan.
Ø Repat maje bangun dari
tempat tidur, di tempat tidur yaksekambang, bingung tak dengan pikirannya,
ucapannya tidak jelas, pandangannya kelangit, wahay belahan jiwaku, bagaimana
dengan aku ini, aku akan mencari kamu, kenapa tega sekali kamu, membuat seperti
orang gila.
55. dtn
Ø Datan pendah wong kneng piranti, raje putre, tansah menggah
mersah, kaye wong hedan ginawe, raje putre lumaku, mider mider hing taman sari,
manahhe wus kagiwang, sire raden bagus, kaye hane sumandinge, kang haname ratne
diwi harengganis, hiking ngasung lare brangte.
Ø Seperti orang yang
terkena guna-guna, repat maje, pikiran tidak kemana, kalakuan seperti orang
gila, repatmaje sambil berjalan, mengelilingi tamannya, perasaanya hayut dan
bimbang, itulah keadaan repatmaje, seperti punya teman, dalam perasaannya
seolah-olah bersama rengganis, itulah penyakit hatinya.
56. kwrnh
Ø Kawarnehe nediwi harengganis, mapan nure cidre ring hubaye,
sareng marute rawuhe, gandane merbuk harum, kebek haning taman sari, sire sang
raje pinutre, galihe kumenyut, hangungas julasahan, yate mesem, ratne diwi
harengganis, tumingali rahadiyan.
Ø Diceritakan dewi
rengganis, dia tidak lupa, dengan perjanjiannya, kedatangannya seperti angin,
baunya semerbak wangi, harumnya penuh di taman, begitulah raden repat maje,
kaget dalam hati, melirik keatas, tersenyum terus, dewi rengganis, melihat
repatmaje.
57. nurketon
Ø Nure katon nidiwi
harengganis, mapan sang diyah, kalingan dening wrakse, rahaden ngandike halon,
lah katon mirah hingsun, haje sire singi dan yayi, haswe datan katon, sigrah
nguwuh nguwuh, wong hayu lah katingalan, ganggu temen, sire yayi harengganis,
sang hayu lah katingalan.
Ø Dewi rengganis tidak
kelihatan, karena rengganis, bisa tidak kelihatan, repatmaje berkata halus,
kelihatannlah mata hatiku, jangan kamu bersembunyi, sudah lama kamu tidak
kelihatan, dan terus memanggil, oh rengganis kelihatanlah, sengaja, wahai
rengganis, perlihatkanlah dirimu rengganis.
58. rjputr
Ø Raje putre sigrah mulesah
ngulati, dan kepanggih, ring sureng rerakse, kadi hamanggih widduri, gumuyu
sang ratne hayu, raje putre merepekin, hayun nyandak haste, hanging gati luput,
rahaden hangandike, duh yayi, pinarak haning gati, ngadu duga riringe.
Ø Repatmaje berjalan
mencari, dan bertemu, dibawah jurang, seumpama bertemu dengan permata,
rengganispun tertawa, repat raje mendekati, ingin memegang tangan, tapi tidak
bisa, repat meje berkata, wahai adikku, mendekatlah sedikit, ingin bersanding.
59. hnwuri
Ø Hane wuri ratne diwi harengganis, singgih raden, hambe
wus huninge, ring kahyun handike raden, yen parek hamerugul, kaye duduk trahing bupati, hangilang tate krame, gampang temen
hamerugul, datan kenepinircaye, nure saking, rarasan sembade kalih, hanggawe sewenang wenang.
Ø Dewi rengganis menjawab,
ya raden, saya sudah tau, atas perasaan raden, jika datang mau memegang,
seperti orang yang tidak terhormat, tidak tau tingkah laku, gampang saja saja
mau memeluk, tidak bisa dipercaya, tidak seperti, pembicaaraan kita berdua,
membuat semau-maunya.
60. nurkn
Ø Nure kene lumiring jajar
halinggih, hararasan, teke gurayangan hastane kadi tulale, raden mesem sumaur,
sampun yayi kaduge tampi, mapan hingsun sade rade, tan kanten pengerungu, sang
diyah mesem sumawur, mugandike, kaduluran rade tuli, mesem raden himan swongse.
Ø Kita tidak bisa duduk
bersamaan, berbicara, tiba-tiba ingin memegang tangan, repatmaje senyum
menjawab, jangan salah mengira, karena saya salah mengira, mungkin salah
mendengar, rengganis senyum menjawab, mudahan, kamu jadi tuli, repat majepun
tersenyum.
61. nuly
Ø Nulye jajar kalihe sareng
halinggih, kadi ratih, jajar lan hiyang hasmare, rahaden ngandike halon,
masmirah gusti ningsung, cacad hire hamung sawiji, kurang rumepet huge, dening
ngaku sedulur, kari sire nang saye, hapik temen, liwat hapik nure becik, doyanne
kapriyangyang.
Ø Keduanya duduk bersama,
seperti bulan bintang, duduk seperti bidadari, repatmaje berkata halus, wahai
kekasihku, kekuranganmu hanya satu, kita tidak terlau dekat, saya merasa
bersahabat, kekurangan belum sempurna, terlalu banyak perhitungan, terlau
berhitung kurang bagus.
62. znn&sun
Ø Nyane ningsung luwir
sanake sejati, paran dene sire, mangsih
ngangge hewah, tan saking twasnalane, masih tan tumulus, ngaku kadang sudare widi, hape kang
sinantihan, yayi laki mringsung, kepanggih jejake rare, yen sembade, pade trah
hing bupati, hangur payu hakrame.
Ø Anggaplah sebagai saudara
sejati, seolah-olah itu, masih belum jelas, tidak keluar didalam hati, masih
belum tulus, mengaku sebagai saudara rengganis, apa yang ditunggu, jika kamu ingin menikah dengan ku,
mendapatkan laki miskin, jika cukup umur, lelaki yang terhormat, kita akan
menikah.
63. mpnh&sun
Ø Mapan hingsun trahing
harabi, tur habagus, hanom wicaksane, becik naptu bebuangē, yayi laki
meringsun, sugih harte dinar mas picik, punapi kang sinantihan, hakrame lan
hingsung, kepanggih pade widagde, sang diyah hayu, mesem sarwi hanjiwil, tan
harse hambakrame.
Ø Aku keturunan ibu yang
miskin, sangat baik, yang begitu bijaksana, sejak kecil aku dibuang, apakah
kamu mau menikah dengan ku, yang kaya dengan uang mas dan perak, yang kamu
tunggu, ingat dan berbuat baik lah, tersenyum sambil, saya tidak punya niat
untuk menikah.
64. znhmb
Ø Nyane hambe hiki
masih cilik, buye nane, hamba dewase, becik ngiring sesanak bae, buya niptering
kakung, rehing hambe mude hing narni, sigug ring tate krame, preniti ning ratu,
newuriraden swongse, yen mangkane, sire yayi harengganis, nure
keranaq allah.
Ø Karna aku ini masih
kecil, tunggu saya sampai dewasa, lebih baik kita bersahabat saja, saya belum
punya perasaan pada laki-laki, saya beleum dewasa, belum mengetahui peraturan,
cara pemerintahan, repat maje menjawab, kalau begitu, hai rengganis, bukan
karena allah.
65. bishmu*
Ø Bise hamung hanggawe kingking, nure tulus, hanyembade
karse, hanggawe sakmaring ngong, yayi nampik maringsun, lah cacaden manire yayi, kari hingsun lanangkapindo bagus, ping
tige masih jejake, ping sekawan, hingsun putrening bupati, ngawibawe wontening
mekah.
Ø Kamu selalu menyakiti
hati, tidak setia, perasan kita tidak sama, membuat saya sakit hati, merusak perasaan,
dimana kesalahanku wahai adek, karena saya bener laki-laki, yang kedua saya
masih ganteng, ketiga masih jejaka, keempat, keturnan anak bangsawan, yang
terkenal dimekah.
66. srwi\u(jiwt
Ø Sarwingurjiwat sang
hayunewurin haris, tanpe hido, putrene nelendre, widagde bagus
warne, ringrat jagat pinunjul, pekik hanom tanpe tanding, prajurit wicaksane,
raje brane himbuh, tan hane kang kehulatan, rehing hambe, dahat tan harse
halaki, hase sanak kewale.
Ø Rengganis menjawab sambil
mencubit, saya tidak mengira, anak seorang raja, gagah berani, sangat terkenal
didunia, ganteng tanpa tanding, prajurit yang bijaksa, harta yang banyak tanpa
kekurangan, saya ini, saya benar-benar belum punya perasaan pada lelaki, kita
bersaudara saja.
67. sl&\ku
Ø Saling ngaku kadang sudare
widi, tuan make, sanak hambe tue, hamung hasih sinasihan bae, lamun handike
kahyun, temen dike derbe rabi, kaule sumanggupe, hanyadiye ring kahyun,
hangulati pepacangan, kang yogye, sami putre ning bupati, sugih tur ngawibawe.
Ø Kita disaudarakan oleh
tuhan, kakak jadi, saudara paling besar, namun bagaimana kita saling kangen,
seandainya kakak mau, mau punya istri, saya sanggup, saya carikan sesuai
keinginan, saya akan carikan gadis, yang pantes, semuanya adalah anak raja,
kaya dan terhormat.
68. s&gi;
Ø Singgih hambe hatuturin
mangkin, mapan wonten, sedulur kawule, pan luwih trasnane, mring kaule maskun, lwir sanak
tunggal sebibi, sang diyah mring kawule, hangluwih hayu, hanut ring sepakon
kawule, tan lenggane, kaule mangkane hugi, sami satye hasesanak.
Ø Saya akan ceritakan
sekarang, karena ada, yang mirip aku, yang punya sara cinta, dengan ku, seperti
orang yang benar bersaudara, begitulah dia denganku, sangat cantik, nurut
dengan perkataanku, tidak membantah, beitupun saya, sangat setia bersaudara.
69. hk)ksi;
Ø Hakekasih nidiwi kadar
manik, putre nire, nelendre mukaddam, raje mukaji peparabe, kalintang satye
nepun, mring kaule ni kadar manik, hambe kadye mangkane, same ngaku sedulur,
becik handike suke, pan kaule, humatur purun nanggupi, hutawi yen linamar.
Ø Yang bernama kadar manik,
anaknya raja di mukaddam, yang bernama raja mukaji, dia sangat bakti, hormat
sekali kadar manik itu, akupun begitu juga, seperti bersaudara, silahkan suka
saja, karena saya, saya akan menyampaikan kesanggupannya, atau melamarnya.
70. rj)putr
Ø Raje putre hanewurin
haris, karse ningwang, yen hapalakrame, becik lan sire bae, buya kuciwa ring
semu, sedeng jodo manire yayi, sang diyah halon mature, hatur hambe maskun,
sang putri saking mukadam, hayu dahat, kadi sukseme ngisep sari, tan hane
henggen tininde.
Ø Repatmaje terus menjawab,
keinginanku, seandainya saya menikah, sebaiknya denganmu, perasaanku tidak
kalah, cocok sekali dengan dia, rengganis berkata halus, keinginanku, seoarang
perempuan dari mukaddam, karena canti, ibarat kumbang menghisap sari, tidak ada
kekurangannya.
71. hrihmb
Ø Hari hambe nidiyah kadar
manik, luwih warne, meh kasor kawule, yuwakti kawule buyelinyok, lir hatur
hambe maskun, hupamane hambetinanding, lan sang putri mukadam, kaduge tanding
sepulu, sedase mesah setunggal, luwih warne, sang diwi kadar manik, pantes
tambene wong lare.
Ø Adik saya kadar manik,
sangat canti, kecantikanku kalah, saya tidak bohong, dengan perkataanku, kalau
duduk denganku, dengan putri mukaddam, lebih canti dia sepuluh kali, sepuluh
berbanding satu, sangat cantik, kadar manik, sangat pantas obat untuk orang
sakit.
72. l)mbut
Ø Lembut lempung ragane
rinuntik, kadi gambar, sang putri mukaddam, hedan sakeh kang tumon, punike kang
karuhun, krame ndike ni kadar manik, hane haning pambuntat, kaule hamemaru,
lawan sang putri mukaddam, raje putre ngandike wacane manis, mangsa bodo tesire
mirah.
Ø Cantik dan halus
badannya, sperti cermin, putri mukaddam, yang melihat tergila-gila, itu yang
pertama, menikahlah dengan kadar mani, saya yang kedua, baru sanggup dimadu,
dengan putri mukaddam, repatmaje berkata manis, kenapa gak mau.
73. k(sn&sun
Ø Karse ningsun yayi kangkerihin, dyah mukadam, hiye hing
pembuntat, ratne rengganis sawure, hatur hambe maskun, dahat hageng cilik
hukir, marang handike dewe, dening tulus ring kahyun, sampeyan nganken kawule, marang hambe, raje putre ngandike haris, hape
kang sire tede.
Ø Saya ingin belakangan,
diyah mukaddam, dia yang belakangan, rengganis berkata, menurut saya kakak,
perasaan besar melebihi gunung, dengan
kamu, perasaan yang sungguh, agar tau perasaanku, padaku, repatmaje berkata
halus, apa yang kau mau.
74. l;hucp
Ø Lah hucapne mirah hari
mami, tur tinekan, hing penjaluk hire, ratne rengganis hature, lamun handike
kahyun, hakrame lan hambe gusti, kawule yuwakti gampang, presasat wus kehagum,
kawule dening handike, karse hambe, rumuhun kaule ngulati, dadi maru kaule.
Ø Ucapkan apa yang kau mau,
dan menjawab, tapi kemauan saya, rengganis berkata, jika kakak mau, kalu mau
menikah denganku, saya akan setuju, sepakat dengan itu, saya denganmu, saya
mau, saya yang cari duluan, carikan maduku.
75. lmunsmpyn
Ø Lamun sampeyan nure hami singgih, hatur hambe, mare hing
handike, punike make tandane, paduke tan tumulus, lawan hambe nyebadeng galih,
hape guyon guyon kewale, paduke tan purun sanggup, mring putri mukaddam, raje
putre ngandike wacane manis, duh mirah hariningwang.
Ø Jika kamu tidak mau,
perkataanku, kepadamu, itulah tandanya, kamu tidak mau, denganku berkeluarga,
apakah kamu bercanda, saya tidak sanggup, denga putri mukaddam, repatmaje,
berkata manis, wahai kekasihku yang cantik.
76. eynm*kn
Ø Yeng mangkane merih sire
yayi, sun hanute, karse sire mirah, hami singgih karapingong, yayi kedah
memaru, sareng diwi kadar manik, mangke hingsun nurutte, nanging te mas hayu,
manire nede ketambe, make tambe, rumepet jajar halinggih, sire yayi lawan
hingwang.
Ø Kalau begitu kemauanmu
kepadaku, saya turuti, keinginanmu, kakak tidak menurutiku, kalau begitu mau
dimadu, dengan kadar manik, aku turuti kemauanmu, kalau begitu adik, aku mintak
obat, jadi obat, kesini berdekatan, engkau denganku.
77. stst
Ø Sasat hingsun sampun
halaki rabi, lawan sire, sang diyah humature, lamun sanding sanding bae,
nanging hambe buye gugu, yen handike hayu nanggupi, purun nandang hupate, kaule
hiki sanggup, hajajar sanding halenggah, raje putre, mesem sarwi ngandike
haris, yen hingsun hagangguwe.
Ø Seolah-olah seperti sudah
berkeluarga, denganmu, rengganis berkata, kalau duduk saja, tapi saya tidak
mau, jika kakak sanggup, mengadakan perjanjian, saya sanggup, duduk bersama,
repat maje, senyum sambil berkata halus, kalau saya macam-macam.
78. mug)
Ø Muge ningsun sinamber
dening pitik, lan sinarab, hangempang bengawan, tinerajang dening
mong, rinebut dening buyut, lan sinaut dening tetilik, pinulet dening begang,
dan sinulet dening semut, winor hangerabut, haneng natar, pinaut dening julati,
ginugah dening perawan.
Ø Sanggup disambar oleh
pipit, dan juga, tenggelam selokan, dirajang macan, dikerumuni lalat, dan
diikat oleh belut, dilompatikus, dilompat semut, dan juga, jatuh, di halaman,
diikat belut, dibangunkan gadis.
79. Hnwuri
Ø Hannewuri diwi
harengganis, singgih dewi, handike hilingne, hajelali sing sanggupe, hamung
handike haluungguh, hayue ganggu hanggayuhi, sanding sanding kewale, rahaden
dan sumaur, yayi sun tan gangguwe, sigrah mare, paran pinaran kalih, sumanding
linggih hajajar.
Ø Rengganis menjawa, ya
kakak, ingatlah janjimu, jangan lupa janjimu, kalau kakak duduk, jangan
memegangkau, sekedar duduk, repatmaje menjawab, tidak akan ku apaapakan,
seterusnya, duduk berdekatan, keduanya duduk bersanding.
80. kdihulm
Ø Kadi hulam kasrebning wari, galih hire, raden himan swongse, tanpe hatme
hing ragane, hambekane seregut ragut, datan pegat hanyolong liring, manahe wus
kagiwang, suh rempuh hing kalbu, rahaden himan
swongse, nure pegat, histi gapar wanti wanti, rahaden hangandike.
Ø Seperti pantulan sinar
bulan di air, badannya, repatmaje, saya hilang rasa, perasaannya tidak menentu,
tidak berhenti saling pandang, perhatian yang bimbang, hati tidak karuan,
repatmaje, tidak putus, meminta ampun, repatmaje berkata.
81. ht
Ø Hatme jiwe mirah haring
mami, lah huculne, kemben harnngwang, sun tingalne bae, susumpinge maskun,
sangdiyah sigrah ngucule, kekemben wus linungkar, katon punang susu, tan pendah
majekencane, hane lahi, jenar jeroning taman sari, raje putre hangandike.
Ø Buah hati belahan
jiwa,ayo buka kainmu, sekedar saya liat ,buah dadamu , lalu dibukakan, sesudah
terbuka, kelihatan susunya, tidak ubahnya seperti kelapa gading, lalu repatmaje
berkata ,terang benderang, ditaman sari ,jadi repat berkata.
82. Pirrg
Ø Pireragge punang hali
hali, lan punape, harane sesocan, sesocane kadi puniku, halon matur diwi
rengganis, hawasta trasnedane, hambe boten weruh, raggene punang sesocan, mapan
buye, hulih kaule tukuni, bungkung hambe keluhuran.
Ø Berapa harga cincinmu,
dan lagi, apa nama permata itu, baru sekarang saya lihat, apa nama permata itu,
permata seperti itu, rengganis berkata, bernama trasnedane, saya belum melihat,
berapa harga cincinmu, saya heran, ini adalah peninggalan lama, cincin ini
peninggalan orang tua.
83. Rjputr
Ø Raje putre hangandike
malih, mereniyan, sun kantening rupe, mapan hingsun durung darbe, sesocan kadi
puniku, sang diyah nulye nguculi, bubungkung dan binuncal, tibe ring
pangkuanepun, rahaden iman swongse, dan jinumput, winawang kang hali hali, dan
halon hangandike.
Ø Repatmaje berkata lagi,
kesini, melihat lebih jelas,karna saya belum punya, permata seperti itu,
rengganis membuka cincinnya, diberi dan dilemparkan, ke pangkuannya, repatmaje,
lalu dipegang, tau cincin itu, dan berkata halus.
84. Sunps\
Ø Sun pasange punang hali
hali, ring jeriji, mirah hari ningwang, sang ratne mengser lungguhe, pan sampun
weruhhing semu, wus prayatne diwi rengganis, rahaden hanyandak haste, hanging
gati luput, sayan mengarse hanyandak, nure kene, hastane kang cinandakin, sang
diyah mambur gegane.
Ø Lalu memasang cincin itu,
di kelingking, wahai kekasihku, rengganis bergeser dari duduknya, kare sudah
diketahui maksudnya, rengganis sudah siap siaga, repatmaje memegang tangan,
tapi tidak bisa dipegang, semakin dekat memegang, tidak bisa, memegang tangannya,
rengganis terbang keatas.
85. dngumuli
Ø Dan gumuling rahaden
nibering siti, raje putre, nulye kantake, kadi plastre kantakane, tanpe gulawat
junjung, nyanenari diwi rengganis, hatilaar sang kantake, tansah mengumengu,
sang ratne haning gegane, ngrase welas, sigrah wangsul sang diwi, pahebere
mengandap.
Ø Repat majepun pingsan
jatuh ke tanah, repatmaje, pingsan lagi, pingsan seperti mati, tidak bisa
sadar, sebab rengganis, setelah ditinggal, stelah itu sadar, rengganis yang
sedang terbang, mersa kasihan, rengganis kembali, rengganis turun kebawah.
86. hnjujugi
Ø Hanjujugin marang taman
sari, wus tumurun, sang diyah haneng taman, nulye nuju mring pernahe,
sepraptane nguwuh nguwuh, raje putre nure newuri, sangat lare denniye kantake,
kaye wong lampus, meneng lemes tanpe ngucap, hing lemah, munjung gumuling siti,
witning nandang hagung kasmaran.
Ø Menuju taman sari,
setelah turun, rengganis dari taman, ketempat semula, setelah itu berteriak,
repatmaje tidak menjawab, pingsannya sangat sakit, seperti wong lampus, diam
lemas tanpa berkata, di tanah, bergulir di tanah, sambil sangat sinta kepada
rengganis.
pu; kummb*
PUH KUMAMBANG
87. dnginug;
Ø Dan ginugah mangsih tan
hilir, sire raden himan swongse, tuduh rase welas hasih, tumingali rahadiyan.
Ø Dibangunkan tapitidak bias, dia itu repat maje, kare
terlalu saying, melihat rengganis.
88. witn&
Ø Witning welas humedal tirte ning liring,
hapan same nandang brangte, tan betah diwi rengganis, dan rinangkul
rahadiyan.
Ø Sampai airmatanya keluar melihat rengganis, tetapi
saling kangen, rengganis tidak menahan perasaan, dan memeluk repatmaje.
89. tu(pin*ku
Ø Tur pinangku mastakane
rahaden mantri, dening maskusumeng rare, hilang merang sirne wedi, dene
langkung hasihing nale.
Ø Ditidurkan kepala repatmaje diatas pangkuan, oleh
rengganis, hilang malu dan terbuka, hatinya terlalu sayang.
90. s(wi\rs
Ø Sarwi ngaras kang kening rahaden mantri, sang diyah halon
sesambat, duh pangeran gusti mami, paran margane handike.
Ø Setelah itu mencium
kening repatmaje, rengganis berkata lembut, wahai kakakku, apa penyebabnya
sampai begini.
91. b\tnuhun
Ø Bangat nuhun sinampure
hambe gusti, mile hambe jalaran lare, dudu hambe tilar sekali, wedi hamba
gaanggue.
Ø Saya mintak maaf
sebesarnya, sebab saya yang jadi penyakit, saya tidak menghilang, saya sengaja
bersembunyi.
92. eyntulus
Ø Yen tulus handike hasede
mangkin, sede hambe hangiringe, tan sanggup
kaule hiki, hapisah lan paduke.
Ø Seandainya kakak
meninggal sekarang, saya akan ikut, saya tidak sanggup menahan perasaan,
berpisah denganmu.
93. prn
Ø Paran gawe hikang kaule
kari hurip, hanandang buduh brangte, yen tan pareng paduke gusti, tekeng pejah
lah pepareng.
Ø Apa gunya saya hidup,
gila sendiri, kalau tidak bersama kakak, sampai matipun kita tetap bersama.
94. du;pe\rn
Ø Duh pangeran hagelilir
dike tangi, tulihe hambe dewe, rungunen hatur kang hapdi, paran kare kang
penyungkan.
Ø Wahai kakak jepatlah
bangun, lihatlah aku, dengarlah aku, apa sebabnya engakau sakit.
95. edn&subw
Ø Dening subawe handike
hasawang mayit, hang gawe hewah wardaye, tambuh hambe ngusadani, dawek menget duh pangeran.
Ø Karena seperti orang
mati, penyebab hatiku jadi bimbang, nanti saya yang mengobati, sehatlah wahai
kakak.
96. rednsew*os
Ø Raden suwongse kari
meneng tan halilir, masih tanpe gulawat, ratne diwi bebisik sedih, nedde hamid
hambe diwe.
Ø Raden repatmaje diam
lupa, seperti oranag pingsan, rengganis berbisik sedih, saya mau permisi.
97. hik*kwul
Ø Hikang kaule harse
humantuk mangkin, marang harge kencane, humarak marang sudarmi, sumadie nedde
tetambe.
Ø Karena saya ingin pulang
sekarang, ke negara haldak hemas, saya akan memberi tahu orangtuaku, dan
meminta obat.
98. eynmli;
Ø Yen malih hambe gelis
wangsul meriki, hanambani paduke, malar
wonten sih hiyang widi, handike waras waluye.
Ø Jika masih saya akan
cepat kembali, akan mengobatimu, semoga tuhan mengizinkan, sehat seperti biasa.
99. miy(shtu(
Ø Miarse hatur sang diah
linggar hapamit, sire raden suwongse, halon musik hastane niki, nulie
lilir tangi mersah.
Ø Mendengar perkataan
rengganis mau pulang, lalu raden repat maje, bergeraklah tangannya, lalu bangun
bergerak.
100. k*hsten
Ø Kang hastane hang gayuh
madiye ning diwi, waspene deres hamedal, nulih marang diwi
rengganis, dan sang hayu humature.
Ø Lalu tangannya memegang
memegang kepala rengganis, air matanya mengalir deras, melihat dewi rengganis,
rengganispun berkata.
101. du;pe\rn
Ø Duh pangeran tuturne
hambe mangkin, hape haran kang penyungkan, marmine lali hing ragi, menawi bendu
mering kaule.
Ø Coba ceritakan saya
sekarang, apa yang jadi penyakit, sampai lupa diri, apakah marah denganku.
102. rednsuew*os
Ø Raden suwongse ngandike
halon hamanis, lare temen hing sun mirah, lah tambanan hingsun yayi, gamelne madiye ningwal.
Ø Repatmaje berkata halus,
saya terlalu sakit, obatilah aku adiik, peganglah kepalaku.
103. l*ku*skit
Ø Langkung sakit kerase
madiye ning mami, malar dados kang
miluwe, sede wedi sang sudiwi, kabadian
nuliya nggamal.
Ø Terlalu sakit rasanya
kepalaku, mungkin ini jalan kematianku, sebab adek bersembunyi, sengaja saya
sakit.
104. hlus
Ø Halus lembut jerijine
rengganis, tan bide lan pepesan, rahaden ngandike malih, wuwuh malih kang sun
tede.
Ø Terasa lembut jari-jemari
rengganis, tidak beda dengan sutra, repamaje berkata lagi, ayoklah pegang
kepalaku.
105. yyiecob
Ø Yayi cobe papakne jambe
punniki, sang diah nulia nginang, sepupute nulie ngaturin, rahadian nampe
kasmarange.
Ø Adek kunyahkanlah buah
pinang ini, rengganispun terus mengunyah, dan memberikan pinang, repat maje
nampak kekasmaranannya.
pu; hsmrndn
PUH HASMARANDANE
106. n\&tnbs
Ø Nanging tambise linggih,
rahaden nulye ngandike, duh yayi gustiningong, tunggunen manire mirah, dene
sangat hane hanlare, yen dateng lare ningsung, sakite buye kesandang.
Ø Tapi tidak bisa duduk,
repatmaje berkata, wahai adikku yang cantik, tunggulah aku disini, karena aku
sakit sekali, jika penyakitku datang lagi, saya akan membawanya.
107. humtur
Ø Humatur diwi rengganis,
nuhun pamit hambe dewe, henjang wangsul hambe raden, mapan hambe durung mature,
maring rame kaule, lamun sertasih hyang hagung, maranghingdike pangeran.
Ø Rengganis berkata, saya
mintak permisi, saya akan kembali lagi besok, saya belum memberitahu orangtua,
terhadap bapakku, kalau tuhan menakdirkan, bertemu denganmu kakak.
108. ydyn
Ø Yadyan kawuwuhan malih,
sungkane mangse hasede, den becik kari raden,
kaule mangke tumindak, rahaden himan swongse, ngandike seraguk raguk, yayi
mirah hariningwang.
Ø Jika kambuh lagi,
penyakit tidak sampai mati, lebih baik tunggu disini, saya akan pergi,
repatmaje, berkata tersendat-sendat, wahai adik yangku sayang.
109. l*ku*tn
Ø Langkung tan tulus hasih,
ngaku kadang maringwang, sang ratne rengganis hature, luwih tulus kaule diwe,
tuhu henjang wangsul kaule, den becik handike kantun, hayuwe kaduge sudiwe.
Ø Benar-benar tidak tulus,
kau mengaku keluargaku, kata rengganir, saya betul ihlas, besok saya akan
kembali, tinggallah baik-baik, jangan
salah pengertian.
110. sigr;
Ø Sigrah lengser sang
sudiwi, mesem sarwe hangurjiwat, langkung welas hing hatine, hanilari raje
putre, sang diyah mambur gegane, nure liyan kangke hitung, kangan marang kang
tinilar.
Ø Rengganispun langsung
pergi, senyum sambil menyentuh, sangat prihatin dalam hatinya, meninggalkan
repat maje, rengganis terbang keatas, perasanku tiada lain, kangen dengan orang
yang meningglkannya.
111. mid$mid$
Ø Midermider hingwiyati,
kadi jangkung hing hangkase, saking tawang haningal hadoh, nirengganis
kawelasan, hapan sami saling kangen, genti mangke kang winuwus, pawongan kang
jage taman.
Ø Rengganis kesana-kemari,
tinggi di angkasa, jauh dari atas dia melihat, rengganis terlalu sayang,
keduanya saling mencintai, sekarang lain diceritakan, pembantu yang menjaga
taman.
112. sgu*bl
Ø Sagung bale punggawe
mantri, demung demang tumenggunge, hikang ngiring rahaden reko, samye tunggu haneng jabe, gumuruh melebeng taman sari, mangkin
weruhe gusti nepun, tan kenak nandang lare.
Ø Semua rakyat dan para
pembesar, para panglima, yang ikut repat maje, semua diluar berjaga, ribut
masuk ke taman, sekarang dia tau keadaannya, tidak sehat karena sakit.
113. ktu(n
Ø Katurne tan hayun
ngumbali, kehantos dening garwe, panmule penganten, salesikil
garwe niye, raden meneng kapitengen, kehajak mantuk tan kehayun, hamung mersah
mular jaje.
Ø Dikasih tau tapi tidak
mau kembali, ditunggu oleh istri, karena dia penganten baru, istrinya
salesikil, diam merenung, tidak mau pulang, sambil diam memukul dada.
114. rhedn
Ø Rahaden tan wise linggih,
hasangat hobah hing warne, sawangkunarpa rupane, kadi wong gering secandre,
tanhayun sare dahar, hambekane seregug regug, mung tumenge ningaling tawang.
Ø Repatmaje tidak bisa
duduk, rupanya sangat berubah, kelihatn pucat, seperti orang yang sakit
setahun, tidak mau makan dan tidur, perasaannya bimbang, diam melihat keatas.
115. tnkyun
Ø Tan kayun mantuk hing
puri, lali marang garwe nire, tan harse nilar henggone, pernahe hical sang
diyah, kemengan wadye sedaye, hane gelis
mantu humatur, maring rame kare gustiniye.
Ø Tidak mau pulang kerumah,
lupa pada istrinya, tidak mau meninggalkan tempat, tempatnya rengganis hilang,
semua rakyatnya bingung.
116. sprpten
Ø Sepraptane humatur haris,
marang sire raje maktal, polah pinaggih gustine, telas kehatur wikan, kaget
streng halab, baye hape penyungkanipun, kepungkuran genti cerite.
Ø Setelah datang memberi,
kepada raja maktal, tihkah laku yang ditemukan bapaknya, semua diberi tahu,
raja terkejut, apa penyakitmu, kemudian bergantilah cerita.
pu; p*ku(
PUH PANGKUR
117. Ewontn
Ø Wonten genti ning cerite,
jayeng rane kalane tinangkil, pepek preratu siu, hatab sireng hayunan, datan
pendah luwir segare rubung, kadi hukir hing walantage, gumilang
busananeng mantri.
Ø Ada sebuah cerita, ketika
jayeng rane menunggu, semua raja datang, s[penuh dihadapan raja, perumpamaan
seprti lautan luas, seperti gunung ditengah hutan, berbagai macam warna
pakaian, bercahaya pakaian para raja.
118. r)mr)m
Ø Remrem tejening baskare,
kasenedan dening busane hasri, katon kadi skar segunung, busane kang warne
warne, hane petak hane hirang hane dadu, kebek rakit tanpe sele, tumpang pupuh
sami halinggih.
Ø Sinar mataharipun kalah,
kalah dengan pakaian yang indah, kelihatan seprti bunga di gunung, pakaian yang
brwarna warni, ada putih ada hitam ada coklat, ramai dan padat, sampai lutut
bersentuhan.
119. hik*
Ø Hingkang lungguhing
hayunan, raje maktal natreng halap negari, dan ngandike jayeng satru, marang
sire raje maktal, dening lawas putre tan nure kedulu, kidipati repat maje, lame
tan hane keaksi.
Ø Yang duduk didepan, raja
maktal yang berasal dari arab, berkatalah jayeng rane, kepada raja maktal,
karena anaknya lama tidak kelihatan, anaku repatmaje, sudah lama tidak
kelihatan.
120. mpnew*o
Ø Mapan wong peganten
hanyar, muge langgeng trasne halaki rabi, raje maktal nembah matur, singgih
putre paduke, hapan sampun lame tilar puri nepun, hangilang haneng hudiyane,
tan sareng klawan rabi.
Ø Karena dia baru kawin,
semoga langgeng berkeluarga, berkatalah raja maktal, memang benar putramu,
sudah lama tidak pulang, yang pergi ketaman bunga, tidak bersama istri.
121. em;j*kp
Ø Meh jangkep kalih candre,
putre tuan mangkin hing taman sari, marmine tan hayun mantuk, deniye nandang
lare, sangat ragane kiris tur hacung, kalane datang kang lare, kepidara tan
kene ngeling.
Ø Sudah cukup dua bulan,
anak tuan sekarang ditaman,karena tidak mau pulang, karena sedang sakit,
badanya sangat kurus pucat, pada saat datang saitnya, diam tidak bisa
berbicara.
122. eynsmpun
Ø Yen sampun hiling hing
rage, nuliye nangis sesambat hamelas hasih, mider mider sarwi ngerumrum, luwir
wong kapriyang yang, ngarihari lan ngaras sakeh kang santun, jayeng rane
hamyarse, meneng kaget jroning hati.
Ø Kalau sudah sadar,
menagis dan sedih, keliling mencium bunga, seperti orang setengah gila,
mendekati bunga dan menciumnya, jayeng rane mendengar, diam terkejut dalam
hati.
123. m\uen
Ø Mengune sapri wedan,
lintang kaget hangerungu pawarti, nebah jaje jayeng satru, hangandike mering
maktal, saking sinten yayi huli pitutur, raje maktal nembah mature, kang
tumenggung hamajarin.
Ø Diam termenung sebentar,
terkejut mendengar cerita, jayeng rane mengusap dada, berkata kepada maktal,
dari siapa kamu mendapat cerita, maktal memberi tahu, dari penjaga yang
memberitahu.
124. jri;mtur&
Ø Jerih maturing paduke,
ring kaule bebisik hatuturi, hangandike jayeng satru, halenē tumenggunge,
mangape nure gelis tutur hingsung, yen mangkane yayi maktal, lah lunge mangke
den gelis.
Ø Dia takut memberitahu
kepada baginda, kepada saya dia berbisik, jayeng rane berkata, jelek sekali
penjaga itu, mengapa tidak cepat memberi tahu, kalau begitu maktal, silahkan
cepat pergi.
125. hmbiln
Ø Hambilne mantu nire,
maring riki ratnayu salesikil, hing kedaton sire melebu, den bakte raje brane,
lan pawongan hinye hemban hajene kantun, sire sang raje maktal, halarap diwi
salesikil.
Ø Bawakan istrinya, bawa
kemari salesikil, bawa kedalam rumah, dan bawa hartanya, dan pengawal pengasuh
jangan ketinggalan, lalu raje maktal, supaya salesikil.
126. lumris
Ø Lumaris manjing jro pure,
dan sang diyah humarek mertuane gelis, hangaras pade handekung, sampun sami
tate lenggah, jayengrane hapi tutur mering mantu, duh galuh hanaking wang,
lakimu mangkin sakit.
Ø Silahkan masuk kerumah,
dan salesikil cepat datang kemertuanya, membungkuk memberi hormat, setelah
duduk, jayeng rane bercerita kemenantunya, wahai anak yang ku sayang, suamimu
sekarang sakit.
127. ke\ln
Ø Kangēlan haning
pudiyane, mangke nini tungguhing riki ring puri, lakimu tan harse
mantuk, mangkane karse manire, ratne diwi salesikil nembah matur, singih kaule
hangiringe, pangartike paduke gusti.
Ø Yang pergi ketaman bunga,
sekarang kamu tunggu didalam, suamimu tidak mau pulang, oleh sebab itu mauku,
salesikil memberi tahu, ya saya mau ikut, perkataan raja.
128. ednl&g(
Ø Den lingggar raje maktal,
jarah banun wastane saking mesir, jarah banun hari ningsun, payasne pamereman,
den rimbit pernahe nini humantuk, ring henggone lor wetan, hing riki sami
hakemit.
Ø Silahkan raja maktal
pergi, istrinya jarah banun dari mesir, wahai jarah banun, dihiaskan tempat
tidur, agar dihias tempat pulangnya, di tempatnya baratimur.
129. mpnkn
Ø Mapan kene kibadik pusan,
saking sangat luir wong lara swarsi, kene dening pengale biru, setan gaduh
rencene, den hanganti sekatahe kang hatunggu, jarah banun hamit nembah, hanatah
pesaren ngerawit.
Ø Dia terkena penyakit
perasaan, seperti orang yang sakit setahun, yang terkena oleh sihir, ini adalah
perbuatan setan, semua orang menunggu, jarah banun minta pamit, memperbaiki
tempat tidur.
130. r&t\uen
Ø Ring tangune lor wetan,
pinayasan tan pendah kadi suargi, ngandike jayeng satru, maring raje maktal,
mangkeyayi linggar sire lumaku, marang kibadi pusan, larapne mantuk hagelis.
Ø Di pinggir timur barat,
dihiasi seperti surga, jayengne berkata, kepada maktal, skarang adek cepat
pergi, pergi ke taman, supaya cepat pulang.
131. ew*osbr
Ø Wong sabar kene rencane,
dan hudarne sagung punggawe mantri, yayi den sareng lumaku, raje maktal nuliye
nembah, hamit linggar deniye gelis lumaku, kakrigan pare mantri punggawe,
marekring banjaran sari.
Ø Orang sabar terkena
penyakit, dan semua para petugas, semua akan pergi, raja maktal berkata, dan
segera pergi, semua petugas pergi, datng ke repat maje.
132. kglisn
Ø Gegelisan tindak hire,
wus cumawis kude kelawan juli, lampahire kancit rauh , raje maktal maring
taman, duk pinarak rahaden haning kekuwung, pepek hinye kelawan hemban, gumuruh
kang haning jawi.
Ø Dia berjalan cepat, menyiapkan
kuda dengan tandu, setelah datang dari perjalananya, raja maktal sampi di
taman, setelah di hampiri dari tempat tidurnya, datanglah pengawal dan
pengasuhnya, di luar semuanya ribut.
133. rjmktl
Ø Raje maktal nungguweng
jabe, kang pawongan maturing raden mantri, singgih paman paduke rawuh, raje
maktal hanaring jabe, rahaden handike hage humetu, haturne manjing jero ning
taman, raje putre tedak linggih.
Ø Raja maktal menunggu di
luar, semua sesuruhan memberi tau kepada iman sungse, benar paman sudah datng,
raje maktal masih ada di luar, di persilahkan supaya cepat berjalan, kasihtau
dia yang sedang di taman, repat maje lalu duduk
134. k*kinn
Ø Kang kinen sigre ring
jabe, ring henggone raje maktal halinggih, pawongan hage humatur, kawule hiki
hutusan, hangatur handike gelis melebu, gelis manjing raje maktal, kahiring
sakeh pare mantri.
Ø Saya di perintah untuk
keluar, di tempal duduknya raja maktal, pembantu cepat memberitau, saya ini di
perintah, cepat memberitahu ke dalam, cepat memberitau raja maktal, di ikuti
oleh semua penggawe
135. srwueh
Ø Serawuhe raje maktal,
jeroning taman panggie rahaden mantri, raje maktal handulu, warnane raje putre,
rage giris hasawang hacum, ringgang ringgung tindak hire, lumaku luir lelacang
winanting.
Ø Setelah raja maktal
datang, di dalam taman bertemu dengan para raja, raja maktal melihat,
kelihatanya repatmaje, badan kurus dan pucat, berjalannya lunglay, jalanya
tidak seperti biasanya.
136. rj)mktl
Ø Raje maktal nulie gepah,
hamarani maring rahaden mantri, hangaras pade handekung, duh masmirah gustiningwang,
kiris temen handike tur hacum, paduke nandang lare, raden suwongse hanewuri.
Ø Raja maktal lalu duduk,
mendekati repatmaje, memberi hormat sambil membungkuk, wahai tuanku, badanya
kurus dan pucat, mungkin kena penyakit, raden reptamaje menjawab,
137. s&gi;pmn
Ø Singgih paman yuwakti
dahat, jati hambe hiki nandang sakit, meh hampir kaule lampus, matur malih raje
maktal, singgih hambe puniki hingutus, dening ramandike diwe, matur handike
humantuk gelis.
Ø Saya benar–benar parah,
saya ini betul sakit, hampir saya mati, raje maktal berkata lagi, saya di
perintah, dari bapakmu, mempersilahkan untuk cepat pulang,
138. m*ekhug
Ø Mangke huge hambe
ngiring, bubar hage saking riki gusti, rahaden swongse sumaur, singgih paman
sandike, nanging hambe puniki tan kene lamaku, yen hambe nitih kude, yuwakti
sayan wuwuh sakit.
Ø Sekarang kita bersama,
kita pulang dari sini, repat maje berkata, ya paman dengan perintahmu, karna
saya tidak bisa jalan, seandainya saya menunggangi kuda, sakitku akan bertambah
139. rjmktl
Ø Raje maktal matur nembah,
singgih diwe paduke linggihing juli, becik hage ngiring mantuk, dawak handike
dandanan, hinye hemban sewadye pan wus kumpul, ngantos hing jawining lawang,
punang juli wus cumawis.
Ø Maktal berkata hormat, ya
tuan naikilah tandu itu, lebih baik kita cepat pulang, kemudian di tuntun,
semuanya sudah kumpul, menunggu di depan pintu, tandunya sudah siap,
140. miw;
Ø Miwah kang ngupacare,
raje putre ngrase jeroning galih, tan wangde temah kebendu, dening rame
hamsyah, mapan rame liwat kangen marang mantu, putri saking jamintoran, haran
diwi salesikil.
Ø
Bersama dengan upacaranya, repatmaje merenung dalam hati,
saya akan di marahi, dari bapaku jayang rane, karna bapaku kangen dengan
mantunya,putri raja jami toran, yang bernama dewi sale sikil
PUH DURME
Halon lampah hangeramat haneng marge, kancit prapteng kite mangkin,
gumerah sang sedaye, sami mapag
rahadiyan, medal sehisining puri, pare garwe, nengkar swaraning tangis.
|
Berjalan dengan pelanmelewati jalan, sesampi di rumah, semua orang ribut,
sambil menyambut kedatangannya, semua orang keluar, para istri, ribut dengan
suara tangis
|
Ratne diwi marpinjun hikang harse, prameswari saking medayin, hibu tiri
rahadiyan, gepah hanjemput putre, lumiring pare premeswari, raje putre, mengu
meneng mungweng juli.
|
Dewi marpinjun paling depan, istrinya dari medayin, dan ibutirinya, bersama
menyambut putra , di ikuti oleh semua istri, repat maje, diam di atas tandu.
|
Garwe nire diwi salesikil nulye, mengarse ngerangkuli, nguyak nangis
gelunglungkar, sarwiye ngaras pade, sesambate hamelas hasih, duh hatme jiwe, karane
temah niki.
|
Istrinya sale sikil, merangkul duluan, nangis tersedu sambil teriak,
sambil mencium, berkata karna rindu, wahi belahan jiwaku, apa sebab semua ini
sampe begini.
|
Diyah marpinjun jarah banun separengan, nyandak haste rahaden mantri,
ngaken punggawe sedaye, henggon songin rahadiyan, melebu hing kaniyepuri,
rawuh pesarean, jayeng rane nabde haris.
|
Bersama dengan diah marpinjun dan jarah manun, memegang tangan repatmaje,
dan di perintahkan semua pembantu, semua membatu menggendong, masuk ke dalam
istana, sampi di tempat tidur, jayangrane berkata halus.
|
Hingsun harse tumingal putre ningwang, malar bise ngusadani, marpinjun kang
nyarenge, takon mering putre nire, duh hatmaje kelansari, hape penyungkan, kang
putre matur sarwi nangis.
|
Saya mau melihat anaku, mungkin bisa diobati, diikuti oleh marpinjun,
bertanya kepada putranya, wahai repatmaje, apa sakitmu, repatmaje berkata
sambil menangis.
|
Duh pukulun kanjeng rame penembahan, neden hampure hambe gusti, nandang
sangtulah hambe rame, katiban lare samar, hambe ngatur hudani, tanpe gune,
paduke hanambani.
|
Wahai ayahku yang terhormat, saya mintak maaf, mungkin saya punya salah,
penyakit yang tidak terlihat, setelah memberi tahu, tiada arti, ayah
mengaboati.
|
Dening lare hambe diwe nure kanten, sakeh rage hambe tan keni, kaki
tangan kaule ruwet, nanging yen dateng kang lare, hambatan kene ngusik, puyeng
hing manah, temah lali haken rabi.
|
Karena panyakit saya tidak karuan, seluruh badanku tidak enak, kaki
tanganku pegal, kalau penyakitku datang, saya tidak bisa bergerak, perasaan
yang tidak karuan, karena saya tidak sadar.
|
Kapidare haworade hambe diwe, tan ngerungu tan kene ngeling, tan wise
sarē dahar, suh rempuh walung sirne, tuhu lare hambe bibi, siye siye, dyastu
ngulat dukun sakti.
|
Aku terasa tidak karuan, tidak bisa mendengar tidak bisa berbicara, tidak
bisa tiudur dan makan, tenagaku tidak ada, ibu aku sangat sakit, sia sia,
walaupun mencari dukunsakti.
|
Satungkep werat hamerih kang husade, dyastu tambe saking langit, tan wise
waras hambe, dening lare langkung samar, diyah marpinjun haris, denniye
ngandike, duh hanak banjaran sari.
|
Bagaimanapun banyak obatnya, walaupun obatnya dari langit, saya tidak
bisa sembuh, karena penyakitku tidak bisa dilihat, lalu dewi marpinjun , dia
berkata, wahai anakku repatmaje.
|
Lah jantennane kang penyakit mring rame, haje sire singit singit, hapan
rame hibu sedaye, sami hewah ning wardaye, paran care ngupa yani, matur kang
putre, duh bibi perwireng sari.
|
Akan terbuka kepada bapak tentang penyakitku, jangan sekali sembunyi
tentang penyakit, karena semua orang tuanya, hawatir dengan perasanya, bagaimana
cara mengusahakannya, repatmaje berkata, wahai ibu yang kucintai.
|
Hikang kawule matur wikan mring paduke, marge kang penyungkan niki,
witning lare kale marge, hulangun buduh brangte,dadalan melebeng kang sakit,
prawan haran, ratne diwi harengganis.
|
Saya akan memberi tahu kepada bapakku, sebab saya sakit, saya sakit saat
pergi, pertama perasaanku gila, itulah penyebab saya sakit, gadis yang
bernama, dewi rengganis.
|
Putrinepunnate kiyayi haldakhemas, negarane kalintang tebih, lelakon sewarse,
lor kidul saking mekah, sang ratne langkung hapekik, mundre gune, hangisep
punang sari.
|
Putrinya raja haldak hemas, negaranya sangat jauh, perjalanan setahun, dari
timurnya mekah, seorang putri yang
sangat cantik, dan sakti, yang menghisap madu bunga.
|
Wise haib kadye jin siluman, hapannure hadahar nasi, wareg dening sari
ning kembang, hamba tumon jeroning taman, hamba kecantreng liring, tembē
tumingal, ketawan dening warne.
|
Bisa menghilang seperti jin, karena dia tidak memakan nasi, memakan semua
sari bunga, saya bertemu dalam taman, saya saling pandang, pertamakali saya
melihat, saya jatuh cinta dengan kecantikannya.
|
Hikang bibi sarwi mesem hane wure, duh kusume hanak mami, hape tan hēling
sire, siri hiki trah hamsyah, luwih bagus warne pekik, kari jejake, tan hane
madanin.
|
Ibunya tersenyum sambil berkata, wahai anakku sayang, apakah kamu tidak
ingat, kamu itu adalah keturunan jayengrane, gagah serta terkenal, masih
muda, tidak bisa ditandingi.
|
Menawi sire nandang brangte tan katimbal, mung pribadi lare hati, mangke
sire hampir hedan, jalaran wanudiye, mēnget mēnget sire gusti, trah hamsyah,
mustikene kakung sebumi.
|
Apakah itu penyebab hatimu yang tidak sesuai, kenapa kamu bisa sakit
hati, hingga sampai hampir gila, karena wanita, ingat-ingat wahai anakku,
keturunan jayengrane, permatanya para lelaki sedunia.
|
Tan kehitung pare putri nelendre, kapincut ketawan hati, malah ngetoh
dening perang, ngadoning jiwe rage, merih hulih halaki, lawan kanjeng rame,
mengape sire kadye hiki.
|
tidak bisa dihitung putriraja, punya perasaan kepadanya,berani berperang,
dia menaruhkan nyawanya, agar mendaptkannya,
dengan bapakmu, mengapa kau seperti itu.
|
Jayeng rane dadiye milu halon mesem, reh bener handikening rabi, gumuyu
ratu sedaye, miwah lawan pare garwe , neng polah kang nandang sakit, dan
kawarnehe, diwi rengganis kasmaraning hati.
|
Jayengrane ikut tersenyum, benar kata ibumu, semua orang tertawa, semua
patra wanita tertawa, habislah cerita tentang repatmaje sakit, dan
diceritakan, dewi rengganis yang sedang kasmaran.
|
PUH HASMARANDANE
Dening liwat hasihing hati, miwah sami nandang brangte, ratne diwi
rengganis mangke, tan betah nahan manah, harse ngumbali hangulat, rahaden kang
lare kantun, kang tinilar jeroning taman.
|
Sanagat prihatin hatinya, keduanya lelah menahan hati, sekarang dewi
rengganis, tidak tahan menahan perasaan, perasaannya mau mencari, repatmaje
yang sedang ditinggal, yang ditinggal di dalam taman.
|
Tabuh sedese wayahing latri, ni rengganis nulye dandanan, dan linggar
saking wismane, hamelesat jumantare, tan kawarne hing hangkase, kitemekah wus
kehungkul, luhur keraton tinujuwe.
|
Kira-kira jam sepuluh malem, bangunlah rengganis, dan keluar dari rumahnya,
terbang keatas, dan diceritakan waktu diatas, masih diatas mekah, diatas
rumah tujuannya.
|
mengandap sang sudiwi, dan hanerap punang sesirep, hikmat sesirepe mayit,
dadiye harip wong sedaye, kabeh turu kadi wong pejah, ratne rengganis
tumedun, hawor ganda wangi kalintang.
|
Turunlah dewi rengganis, dan melepas sirep, dijuluki sirep mayit, semua
orang terditur, semuanya tertidur seperti orang mati, rengganispun turun,
dengan sangat harumnya.
|
Mengat hawas kang nandang sakit, sire raden himan swongse, luwih kaget
wardayane, nguwuh huwuh tur sesambat, yayi rengganis sire prapte, hage katon
sire wong hayu, tulihne hingsune lare.
|
Ingatlah kepada yang sakit, dialah raden repatmaj, hatinya bingung dan
terkejut, memanggil sambil berkata, hai rengganis datanglah, terlihatlah
dimana kau sayangku, lihatlah saya yang sedang sakit.
|
Halon mekaton diwi rengganis, nanging dudu nampaking lemah, polah kadi
meber bae, mesem sarwi matur latah, duh raden banjaran sekar, kadi pundi
mangke hing kayun, hambe sadiye hangiringe.
|
Rengganis terlihat berjalan pela, dia tidak tersentuh tanah, perilakunya
seperti orang terbang, tersenyum sambil berkata, wahai repatmaje, bagaimana
perasaanmu sekarang, saya akan mengikuti kehendakmu.
|
Meh hampir nure nawuri, rahaden lengleng kewale, tangi tedak saking
pesarean, ngasih hasih medal ken sabde, duh yayi ku masmirah, gawanen hingsun
milu, separang paraning tibe.
|
Hampir dia tidak menjawab, repatmaje tidak karuan keadaanya, kemudian
bangun duduk ditempat tidur, kesasihan sambil berkata, wahai kekasihku,
bawalah aku akan ikut, tiba dimanapun.
|
Ratne rengganis hami singgih, nulye gelis sabuk linungkar, sarwi sumaure
halon, tekekne tanggu sabuk punike, hēling hēling handike nekek, raje putre
depun nurut, hanggamel sabuk hikmat.
|
Rengganispun mau, setelah itu dibukakanlah ikat pinggang, sambil dia
berkata halus, peganglah sabukku, ingatlah dan eratkanlah berpegang,
repatmajepun ikut, memegang sabuk sirep.
|
Halon tinarik dēning sangdiwi, hanilar sesarean, medal wisme singit
lakune, diwi rengganis humature, mangkin ngiring hanjumantare, mangdane gelis
rauh, ring negare haldak hemas.
|
Repatmaje dengan pelan ditarik, meninggalkan tempat tidur, setelah itu
keluar dari tempat itu, rengganis berkata, sekarang kita sama-sama terbang,
supaya cepat sampai, dari negara haldak hemas.
|
Humarek ring rame kiyayi, deniye kingin hawikan, ragan dike duh raden,
rahaden himanswongse, langkung twas hamyarse, nabde sarwi nekek sabuk, lahte
linggar hariningwang.
|
Datang ke bapaknya rengganis, karena ingin tau, bagaimana rupa raden,
raden repatmaje, sangat terkejut mendengar, berbicara memegang sabuk, pada
saat bapaknya duduk, marilah kita berangkat.
|
Nulye melesat haneng wiyati, rahadēn gumantung ngelayang, gelis rauh
ceritanē, ring puri harge pure, laju manjing kedatiyan, katuju rame haji
halungguh, durung nidre ngantos kang putre.
|
Setelah itu terbang keudara, mengucap maaf, mereka berdua, rengganis dan
repatmaje, sang panditepun melihat anaknya, untunglah bapak disini, belum
tidur menunggu anaknya.
|
Saking hadoh niti warti, memandapan nuhun kalurge, pepareng sekarone, sang
diwi lan rahadiyan, natakyai kagiat tumingal, dene putri hambaktetetamu,
bagus hanom wibawe warne.
|
Dari jauh minta memberi hormat, sambil meminta maaf, dengan keduanya,
rengganis dan repatmaje, raja terkejut melihat, karena anaknya membawa tamu,
bagus muda gagah perkasa.
|
Tedak sang haji hamapagi, ni rengganis hatur huninge, tan wikan rame
katon, ye hiki kang derbe taman, siwinē sultan harab, nama raden banjaran
santun, tumut meriki mareking paduke.
|
Sang hajipun menyambut, memeluk repatmaje, tidak tau oleh bapaknya,
inilah yang punya taman, anak raja mekah, bernama repatmaje, ikut bertemu
dengan bapaknya.
|
Gepah sang pandite haji, ngerangkule rahadiyan, sukur bagiye mangkin
hingong, kerawuhan tamu punjul sentane, daweg lungguh handike diwe, hiki
terupe pondok hing dusun, sepi suwung punjuhing harge.
|
Duduklah sang haji, memeluk repatmaje, q merasa bahagia, kedatangan tamu
hormat, silahkan duduk bersama, inilah tempat tinggal dusun saya, sepi tidak
ada orang gunung.
|
Raje putre newuri haris, nuhun hampure hikang kaule, dene purun humarek
reke, ngiring putre paduke dewe, hapan hambe hulih pawarte, yen paduke guru
hagung, tur kyayi luwih pandite.
|
Repatmaje berkata halus, saya minta maaf , karena bisa datang kemari, bersama
dengan putrimu, karena dapat cerita, kare sang haji guru besar, serta ulamak
yang banyak ilmu.
|
Putre ndike diwi rengganis, kang ngajak kaule dateng, ginantus dening
sabukē, gumantungkebakteng tawang, kadi layangan hambe pukulun, sang nate
mesem miyarse.
|
Putrinya rengganis, yang mengajak saya datang, diikat oleh ikat pinggang,
diikat dan diterbangkan, aku seolah layangan, sang haji pun tersenyum.
|
PUH SINOM SRINATE
Raje putre hawot sekar, ngaras suku matur haris, duh gusti penembahan,
dening kaule puniki gusti, dahat punggung mude yakti, tate kawot kari tambuh,
preniti ngawibawe, selokene wong hamukti, bangat nuhun pepajaran saking
paduke.
|
Rapatmeje memberi tahu, mencium tangan lalu berkata, wahai tuan yang
terhormat, karena saya ini, karena masih terlau muda, tatacara hidup masih
kurang, tatacara yang berwibawa, tatacara kepemimpinan, saya betul ingin
belajar pada tuan.
|
Malar mandat kaule weruhe, wuwuhe hikang sedidik, nulye mesem nate
pandite, ngandike harum hamanis, pangeran masku nini, pan wonten kaule ngerungu,
wekasan saking sepuh sentane, papajaran hing huni huni, mawi tembang
pengiling ngiling paduke.
|
Masih kekeurangan ilmu, berikan saya ilmu, kemudian raja pandite
tersenyum, berkata lemah lembut, wahai
anak yang kusayangi, saya pernah mendengar, pesan dari orang tua, pesan orang
terdahulu, menjadi pengingat bagi semua orang.
|
Ngadek teje ning bintang, padang panas punang rawi, lan subur bumi
pertale, gumilang candre purname sidi, wening toye ning jeladri, kukuh lir hadeging
gunung, gumuruh guntur hanengkar, geredek lindur hobah pertiwi, dan sumilir
marute ngasung pengegar.
|
Seumpamacahaya bintang, terang benderang cahayanya, dan kesuburan bumi
dan langit, terang benderang seperti bulan purnama, air yang bening di
lautan, seumpama gunung yang kokoh, suara guntur menggelegar, sperti gempa
yang merubah dunia, dan datanglah angin segar.
|
Ngadek tejening bintang, punike lambang sejati, hutamene punjul sentane, boye
gampang ngadek hamukti, dudu sembarang jalmi, tuhu pepilen hiyang hagung,
habot karye kang rinembat, rage hikang jumeneng haji, hale becik katingalan
dening wong katah.
|
Seumpama cahaya bintang, itulah tanda sebenarnya, pilihan orang banyak,
tidak mudah menjadi pemimpin, bukan sembarang orang, itulah kehendak tuhan, berat
sekali pekerjaan yang diemban, orang yang memegang pimpinan, baik buruk akan
terlihat oleh semua orang.
|
Punang rawi padang panas, sesindiran mring kang haji, mundi kardi
ngayoming bale, ngeraksani sepati hurip, hadil tan pilih hasih, rate hulih
raharja nepun, hangelakon mekarye, gemah ripah kang den perih, dadiye pokok
karsane bale magesang.
|
Bumi akan terang benderang, istilah seorang pemimpin, membuka lapangan
pekerjaan menjaga rakyat, menjaga hidup mati, adil dan tidak pilih kasih, tidak
pilih kasih dengan keselamatan, menjalankan pekerjaan, kebagusanlah yang akan
kita dapat, itulah tujuan semuamasyarakat.
|
Subur kang bumi pertale, punike misal kang jati, sinten hikang humadeg
nate, pakumpulan harab wong cilik, nampi sakeh tur hudani, saking sakweh
sebale nepun, pahit manis kang ketandang, habot henteng kang pinanggih, mangde
hage kaduluran kelakonan.
|
Semua akan sejahtera, itulah contoh sebenarnya, siapapun memegang
kepemimpinan, itulah idaman masyarakat kecil, semua menerima dan terbuka,
dari semua masyarakatnya, pahit manis akan dihadapi, berat ringat akan kita
hadapi, dikerjakan supaya jepat selesai.
|
Gumilang cahyane hulan, lambang bagus halus sejati, den halon manis
hartike, luhur semu kelawan budi, welas nganggo palimarmi, mering sagung
kaule nepun, masu bawa hegar mesem, dane darme tulus hasih, hiku henggawe heman
satye kaule sedaye.
|
Terang benderang cahaya bulan, simbol kebenaran sejati, walaupun pelan
tapi teliti, pekerjaan sesuai dengan hati, belas kasihan terhadap, kepada semua
rakyatnya, supaya keihatan senang serta tersenyum, memberi dengan tulus, itulah
yang menjadikan rakyat kangen dan hormat.
|
Jeladri hawening toye, misal wicaksane luwih, salokane kang nelendre, tan
onang hemeng hing pikir, gepah kesusu ngeling, mangde luput temah keliru,
halon nanging kelakonan, banget timbang jeroning pikir, yen wus putus nure
honang malih binuncal.
|
Ibarat air laut yang bersih, perumpamaan orang yang bijak sana, perumpamaan
orang yang menjadi pemimpin, tidak boleh berprasangka buruk, jangan berbicara
yang tidak karuan, agar tidak keliru, pelan tapi terlaksana, berpikir dengan penuh
perasaan, jika sudah selesai jangan dibahas lagi.
|
Kukuh kuwat handeging harge, tinggi pucuke hing wiyati, samangkane tamsil
kang raje, kang hambawe mangku bumi, keras nyidik sastre haji, hambelani
lelakon patut, nure hage suke duke, tahan cobe lan gode gati, datan honang
hobah gingsir pengartike.
|
Kukuh berdiri seperti gunung, diumpamakan seperti gunung yang kuat, perumpamaan seorang pemimpin, yang memegang
kepemimpinan, sangat teliti dalam kepemimpinan, membela kebenaran, suka
maupun duka, tahan semua coba dan godaan, tidak berubah pendirian.
|
Gumuruh guntur hanengkar, lambang kagungan pare haji, den tindih ngerakseng
rage, nganggo sipat kang sejati, lakon mulye kang pinuji, wise keras wise
lembut, sepihing pamrih rame hing karye, haje ngaduh hasad dengki, sapolahe
ngewuwuhe kawi bawan.
|
Terdengar suara guntur yang menggelegar, itulah kebesaran seorang
pemimpin, agar menjaga diri, berbuat dengan sebenanya, berbuat baik yang
terpuji, bisa keras bisa lembut, berbuat tanpa mengharapkan imbalan, dan
jangan berbuad hasad dengki, semua perbuatan menambah wibawa.
|
Kadi lindur hobah pertale, misal wibawe pare narpati, sepi tuduh sepakon
niye, sepenjaluk sapaweh sami, samiye linakon yakti, dening trasne kaule
nepun, mile haje sewenang wenang, timbang rase kang rumiyin, mangde hawet
satyane kaule nyawite.
|
Seperti gempa yang menghempas bumi, perumpamaan para pimpinan, semua perintah dan perbuatan, yang bisa laksanakan dan
dikerjakan, semua pekerjaan dilaksanakan, sesuai dengan hati nurani, jangan
semau-maunya, pikirlah terlebih dahulu, supaya rakyatnya betah tinggal
bersamanya
|
Sumilir marute pangegar, katiup hangin sindir, nelendre kangangken kaule,
den hadil secare jati, sedayane samye pulih, tan hane keseliran kalbu, tanpe
bede papewirye, den sadusun rate sami,
dening ratu yakti habdi kaule bale.
|
Seperti angin segar yang berhembus, setelah ditiup angin yang sejuk,
pimpinan yang menjaga rakyat, dengan seadil adilnya, semua biasa merasakan,
tidak ada yang cemburu sosial, tanpa ada yang dibeda bedakan, di desa maupun
dusun semua rata, inilah pengabdian peminpin terhadap rakyatnya
|
Raje putre kang miyarse, ngungu heran tan sinipi, langkung patut
pemajaran, nure nane sisip sedidik, hangalan sejeroning hati, ring sabdane
pandite ratu, widagde base rarasan, wicaksane tumebeng gending, tuhu punjul
sasukran cipte kare.
|
Repatmaje mendengar, duduk termenung sendirian, sangat benarlah perintah
itu, tidak ada kesalahan semua itu sedikitpun, tidak ada hambatan dalam
perasaan, segala perkataan pemimpin, sangat vokal dalam berbicara, bijaksana
dalam menejemen, disiplin dalam melaksakan tugas,
|
Henak kayun raje putre, wontening puri nata kiyai, pan kedaton mungguweng
harge, sedayane tinon hasri, rahaden hanjeneng hing hukir, mile buye nyipte humantuk,
hangumbali haneng mekah, sirne lare jeroning hati, setibe paran angsal sareng
kusumeng rare.
|
Repatmaje berkeinginan bagus, nyaman berada didalam rumah datu pandite, karna
rumah yang berada diatas gunung, semuanya kelihatan baik, datu pandite yang
tinggal digunung, tidak mau pulang, kembali kemekah, hilang rasa sakit didalam
hati, kemanapun saya akan ikut sama kamu,
|
Gumenti hikang winur cite, hing mekah nandang prihatin, sagung mantri lan
punggawe, muang paras siyu haji, gumerah swarening tangis, sami hewah
jeroning kalbu, gewar hureg negare mekah, dening hical rahaden mantri, kale
dalu hical saking pesarean.
|
Diganti cerita ini, di mekah dalam keadaan susah, semua panglima dan
pembantunya, dan semua para raja, ribut dengan suara tangis, karana smua
susah didalam hati, ribut susah dinegara mekah, atas kehilangannya repatmaje,
diwaktu malam hilang ditempat tidur
|
Pre samye kang hanjage, siji tannane wikani, hapan hilang tan kantun
bekas, sekabeh pintu masih kanunci, kadi jinumput jin, samye ngungun pade
bingung, pare garwe nangis sesambat, langkung kangan mring kasiwi, saling
takon tinakon nandang sungkawe.
|
Semua yang menjaganya, satupun tidak ada yang tau, karna hilang tanpa
jejak, semua pintu masih terkunci, seperti dibawa jin, semua duduk
kebingungan, semua istri raja merasa sedih, terlalu sayang sama anaknya, saling
menanyakan,
|
Sami tambuh paran hangulat jayengrane nulye tinangkil, pare ratu samiye
hasebe, hatab ngiring ngerasani, ratne marpinjun hasanding, lawan ratne jarah
banun, nangis tan weruhing tingkah, kumember tirtening liring, humar maye
mengarse humatur nembah.
|
Semua bingung kemana kita akan cari, jayeng rane mengadakan musyawarah, semua
raja hadir, semua ikut merasakan, yang menemani, dan jarah banun, nangisnya
tidak menentu, sambil menetesakn air mata, humar maye datang menghadap,
|
Singgih nede sinampure, purun kaule matur patiling, dumeteng handike diwe,
dene hical putre gusti, yen hamung ngadu tangis, lagye pirang wise ketemu,
hing mangkin hikang kaule, muang sakeh pare narpati, hamit linggar hangulati
separan paran.
|
Saya minta maaf, saya akan meberikan nasehat,dan jugakepada baginda,
karna kehilangan anak baginda, jika kita semua menangis, toh juga tidak akan
bisa ketemu, kalau saya sekarang, dan semua para pemimpin, saya akan pegergi
kemanapun
|
Jayengrane hangandike, kakang raden pangku waji, becik sire hagē linggar,
hamung sire ngentas hing kardi, hangulati putre te niki, moge selamet sire
hing laku, rinakseng dening hiyang sukseme, humar maye nulye pamit, tan
kagupit lakuniye ngambah hangkase.
|
Jayeng rane berkata, kakak raden umar maye, ayok segera pergi, hanya
kakak yang bisa menyelesaikan, mencari anak ini, mudah mudahan selamat
didalam perjalanan, semoga dijaga oleh tuhan yang maha kuasa, umar maye
lansung pergi, tidak diceritakan sewaktu diangkasa
|
PUH PANGKUR
Kewuwusan kang hatape, luhur harge pernahe hentek semadi, kidul kures
nemanepun, pandite punjul sasmite, weruh sedaye sedurung dumadi nepun, sinakti
mundre guna, hilmu nire ngelwihi.
|
Diceritakan ada seorang bertapa, diatas gunung tempatnya dia bertapa, yang
bernama kidul kures, orang yang banyak ilmu, dia mengetahui sesuatu yang
belum terjadi, ilmunya itu sangat baik, sangat pintar
|
Hapan wong seseliran, paserah hakan rage mering hiyang widi, mile tuduh
tejenepun, ngadeg mumbul hing hangkase, perbawane kamulian wali hagung, wus
lame tilar negare, ngebakti mring sanghiyang widi.
|
Karna dia itu adalah oarang pilihan, dia serahakn hidup dan matinya
kepada tuhan yang maha kuasa, memang dia diberikan petunjuk, terang kelihatan
didunia, berkat kemuliaan wali hagung, sudah lama meniggalkan negara, beribadah
kepada tuhan yang maha kuasa,
|
humarmaye hanjuman tare, pahebere kasap ngelangkungi hangin, milir milir
kadye jangkung, nulih haneng lor wetan, sekatahe wane lendang lawan gunung,
jurang parung lan bengawan, jinelajah hangulati.
|
Humarmaye terbang, seperti angin, terbang tinggi diangkasa, sambilmelihat
ketimur barat, melewati hutan kebun dan gunung, jurang terjal dan sungai, menjelajah,
|
Kemengan umar maye, hendi malih parane hangulati, sarwi malih meber
miduhur, dan tinon punang teje, humarmaye sasmite jeroning kalbu, lamun hiki
tande kramat, perbawane wali halim.
|
Humarmaye bingung, kemana akan ku cari, laluu kembali ke atas, setelah
itu maka terlihatlahcahaya,humarmaye berpikir dalam hati, mungkin ini tanda
kemuliaan, itu bertanda orang berilmu,
|
Dan mengandap humarmaye, hanjujugi pernahe teje nginggil, katon petapan
mungguweng gunung, gancang polahe mengandap, sampun pedek tedak laju lumaku,
hamarani kang petapan, henggone teje humijil.
|
Umarmaye lalu turun turun kebawah, mendekati cahaya yang terang, terlihat
nyata orang yang sedang bertapa diatas gunung, turunnya cepat kebawah, sesudah
dekat lalu berjalan, mendekati tempat pertapaan, ditempat cahaya yang
kelihatan
|
Kidul kures hawas tumingal, wus huningegawene hikang prapti, gepah
nyambut tetami nepun, umar maye hangasung salam, kidul kures hanampani salamēpun,
nulye nyandak kang haste, kantēn haste melebeng puri.
|
Kidul kures melihat jelas, dia sudah tau keperluannya datang, lansung
menyambut tamu yang datang, humarmaye mengucapkan salam, kidul kures menjawab
salam, lansung berjabat tangan, perpegangan masuk kedalam,
|
Manis sabda sang hatape, hingsun weruh marang sire hiki, yadyan tembe
hulih ketemu, sire raden humarmaye, mang sultan hing harab sire sedulur, sire
mangke nandang sungkawe, hangulati kang sanak niki.
|
Bagus perkataan sang petapa, saya sudah tau kedatanganmu, sekalipun kita
baru bertemu, dan kamu raden humarmaye, masih berkeluarga dengan raja arab,
yang sedang mendapat kesusahan, sedang pergi mencari anaknya
|
Humar maye langkung heran, hamyarse sabdane pandite luwih, mapan weruh
sedaye nepun, sang pandite malih mojar, becik rungu sire mangke hingsun
tutur, kidul kures name ningwang, mirus rege nggēniki.
|
Humarmaye lansung heran, mendengar perkataan sang petapa yang sangat
lebih tau, semuanya dia sudah tau, sang pandite berkata lagi, dengarkanlah
dengan baik saya akan bercerita lagi, kidul kures nama saya, mari kita duduk disini.
|
Ngiriki mangkē harērēyan, haje sire kesusu halumaris, putre nire hismaye
sunu, bale koni pastining tingkah, wus kecatren dening karsane hiyang hagung,
hajene kurang sabar, nampi sesuratan takdir.
|
Tinggal disini sekarang, jangan tersesat berjalan, repatmaje anaknya yang
baik, menjalankan kehendak tuhan, itu kehendak tuhan yang maha esa, janganlah
kurang sabar, menerima semua kehendak tuhan.
|
Yen sabar nerime cobe, serte tulus hanandang lare sedih, pasti hulih
ganjaran sukur, bongselne hujaringwang, humarmaye hami singgih, halonmatur
muge kadi sabdendike, hulih kapendak kang siwi.
|
Jika sabar menerima cobaan, serta ikhlas menerima kesusahan, pasti
menerima ganjaran syukur, maka dengarlah perkataanku ini, humarmaye menerima
dan berkata pelan, mudahan seperti yang dikatakan, dapet bertemu dengan
repatmaje.
|
Gumenti kang cinerita, srinelendre mukaddam kawarni, hasukan siang dalu,
sareng prabu nursiwan, muang sebale mantri pungawe medayun, lanang wadon
hakerigan, hangiring sri bupati.
|
Berpindahlah cerita, diceritakan seorang raja mukaddam, siang malam
makan-makan, bersama prabu nursiwan, dengan semua sakyatnya di medayin, pria
wanita habis-habisan, mengirin sang raja.
|
Hane ring negarēng mukaddam, srinelendre kalane nangun kardi, hakarye
pajangan hagung, lan pamereman raden nirman, putre nire sang prabu saking medayun,
tinemok haken hakrame,lawan diwi kadar manik.
|
Yang berada di mukaddam, ketika raja mengadakan acara, membuat hiasan
yang besar, dan tempat tidur raje hirman, putranya sang raja dari medayin, dinakah
untuk kawin, akan dinikahkan dengan diwi kadar manik.
|
Putrene prabu mukaddam,nanging durung hulih separeng haguling, bendune
kelangkung langkung, sang putri hing mukadam, raden hirmansabrang dine
hangerumrum, hamaranin nage hemas, hing rike kapernahe sang diwi.
|
Putranya raja mukaddam, tapi mereka belum dapat tidur bersama, dia sangat
marah, putri dari mukaddam, raden hirman setiap hari menghelushelus,
mendekati tempat tidur, disanalah tempat kadar manik.
|
Sekadangē samye hatebeng, nure kayun metu haneng jawi, lamun rauh hirman
ngerumrum, saking keduhan hangelatah, ngigel ngigel sesirik hagumuyu, tandang
nire kadi yakse, tuhu rupe hajerihing.
|
Semua keluarga hadir, karena dia tidak mau keluar, jika raden hirman
menghelus, dari jauh dia tertawa. Menari-nari sambil tertawa, lagaknya
seperti raksasa, membuat takut dengan rupanya.
|
Dan sang hayu hangandike, marang hinye hangadeg gelis, cangkem nage nulye
tinutup, margene humanjing medal, raden hirman sepraptane latah guyu, sarwine
hanggeplok tengen, tumenge ngari hari.
|
Kemudian kadar manik berkata, dengan semua dayang dayang cepat berdiri,
kemudian menutup mulutnya, karna itu dia keluar masuk, raden hirman setelah
datang tertawa terbahak bahak, sambil bertepuk tangan, dan datang sambil membelai
|
Duh masmirah gusti ningwang, lagye pinten dine hanidre sanding, kelawan
handike maskun, punape kang sinantihan, kerase liwat rahayu hambe maskun,
punape malih kayun dike, den hage halaki rabi.
|
Wahai kekasih yang kucintai, berapa hari lagi kita akan tidur bareng,
bersama denganmu yang kusayang, apa yang kau tunggu, karna saya terlalu
senang terhadapmu, apa yang kau mau, supaya cepat kita bersuami istri
|
Yen wus pulang jiwe rage, miwah hingsun sire jangkep sesasih, bagye hambe
lan maskun, masmirah hawewerat, lunas lanus handungkep luwih setaun, sire
yayi nulye hambabar, handowe putri histri.
|
Kalau kita sudah menyatu badan dan nyawa, ya adek kalau kita sudah satu
bulan, selamat kau bersamaku, kau akan mengandung, selamat kalau sudah cukup
setaun, kau kan melahirkan, anak perempuan
|
|
|
PUH DANGDANG
Hangandike diwi harengganis, duh kusume kadi pundi karse, dening hatur
kaule reko, keramen dike kakang rumuhun, hari kaule ni kadar manik, manah
kaule diwe mangdene janten jatmike nepun, daweg mangkin hangiring linggar,
ngelane sambil hangegar kapti, simpang hing negareng mukaddam.
|
Rengganis berkata, wahai kakak apa kemauanmu, dengan apa yang kukatakan, kawin
saja kakak duluan, bersama adik saya yang bernama kadar manik, begitulah
kemauan saya, supaya benar tata teertibnya, silahkan mari kita bersama pergi,sambil
bersenang senang, dan singgah di negara mukaddam
|
Rahaden himanswongse nawurin haris, hatme jiwe, sepakon karse nire, tuhu
hingsun hame singgih bae, sire nampi karse ningsun, lah te mangkin same
lumaris, nulye dandanan sekaro niye, sang hayu nguculing sabuk, tanggune ki
nuluran, lan mature, gamelne sabuk puniki, haje sandike ngelepase.
|
Repat maje menjawab dengan halus, sekehendak kamu sekarang, benar benar
saya akan mengikuti, saya akan terima apa yang akan kamu katakan, ayo bersama
kita berjalan, lalu dia berpeganagan berdua duaaan, rengganis membuka ikat
pinggang, ujung sabuk itu di ulurkan, lalu berkata, ayo pegang sabuk ini, jangan
kakak melepasnya
|
Raje putre nulye nekek sabuk hagelis, saking huntat, melesat ngawang
ngawang, nuju negareng mukaddam mangke, pehibere hami duhur, milir milir hing
awiyati, sire sang raje pinutre, pinilip astene dening sabuk, mangde rapet
mring sang diyah, denniye wikan, ngandike sarwi nggoyang tali, haje ganggu
hing angkase.
|
Repat maje dengan cepat memegang sabuk, dari belakang, melesat terbang
keatas, menuju kenegara mkaddam, terbangnya lansung keatas, mondar mandir di
angkasa, dia itu repatmaje, diikat tangannya dengaan sabuk, supaya dekat
dengan rengganis, tetapi diketahui, sambil memegang tali, jangan kau macam
macam diatas
|
Nure hurung handike hatibeng siti, kadi pundi, temah lage ndike, raje
putre nawurin halon, guyu ganggu manire maskun, pume pegel punang jari, tur
wedi jroning wardaye, dening meber luhur kelangkung, ni rengganis latah tumingal,
sayan pedek, raje putre kadi rinanding, pepareng handarung hangkase.
|
Kakak akan jatuh ketanah, bagaimana, nasip badanmu, repatmaje berkata
manis, saya tidak sengaja berbuat, karna tanganku pegal, lalu malu dalam
perasaan, karna terbang terlalu tinggi, rengganis kelihtan tertawa, semakin
dekat, seperti duduk bersanding, yang bersama terbang diankasa
|
Kancit sampun ngungkulin kan negari, hing mukaddam, mangkin samiye
prapte, wentening luhur kedaton, sang hayu hawot santun, lah priatne handike
gusti, ngirin tumurun ning darat, nulye ngaturken hikmat luhung, sesirep maye
maye, mangdane nure katon dening jalmi, pepe ring saking nate pandite.
|
Sudah sampai diatas negara, di mukaddam, sekarang sudah datang, berda
diatas rumah, rengganis memberi tau, siaplah wahai kakaku, turun kebumi, lalu
dia mengeluarkan ilmunya, bernama sirep maye, supaya tidak dilihat orang,
agar tidak diketahui oleh bapaknya
|
Nulyemaniyupmengandap sang sudiwi,sampun tedak, nampak daratan, wayah
tabuh tige dalune, jeroning kedaton laju melebu, hing pernahe ni kadar manik,
sigrah rauh kang perbawe, ngindres gandre merebuk harum, jroning nage hemas,
diyah mukadam, wikan rake kang prapti, kumenyut tangi hagepah.
|
Rengganis lansung turun, sudah datang, tersentuh ditanah, sudah jam tiga
malam, lansung masuk kedalam rumah, di tempat kadar manik, seolah terkena
sirep, lalu datang bau yang sanagat harum, sampai ditempat petiduran, di
mukaddam, dia tau rengganis datang, duduk sambil terkejut
|
Dan kepanggih sekarone sang sudiwi, rinangkulan, saling haras harasan,
kanten haste make karone, raje putre saking pungkur, tan ketingal dening sang
sudiwi, melebeng jero pamereman, sekalihe sanding halungguh, rahaden himan
swose, mengu meneng, jawining langse hanganti, langkung heran hatumingal.
|
Dan bertemulah rengganis dengan kadar manik, saling peluk, dan saling
cium, saling bepegangan tangan, repatmaje berada dibelaknag, tapi di tidak
dilihat kadar manik, masuk kedalam tempat tidur, keduanya duduk bersama,
repatmaje duduk diam, menunggu diluar, sangat tercengang dia melihat
|
Sepraptene paturonan putri kalih, diyah mukaddam, nangis menggah memrsah,
ngerangkulin mering rakene, hamular ngerase sukur, hatetanye diwi rengganis,
hari ningsun masku nyawe, mengapekarane sire maskun, nangis sedih menggah
mersah, sumaure nidiwi kadar manik, kaule nandang hagung sungkawe.
|
Setelah samapi ditempat tidur berdua, di mukaddam, nangis tersedu sedu,
sambil memeluk kaakaknya, sambil mencium tangan, lalu rengganis bertanya,
aduh kakaku yang kusayang, kenapa begini caranya adek, nangis tersedu sedu,
lalu beerkata kadarmanik, saya merasakn penyusah yang sangat berat,
|
sepungkure handike saking riki, sampun prapte, betare nursiwan, kahiring
putre sebalene, hakerigan saking medayun, muang brane hakeh rinimbit, hapan
hibu rame kaule, kelangkung suke nepun, habebesan lan nursiwan, putre nire
haran hirman hiki, pinacan jojo kaule.
|
Sesudah pulang dari sini , sampun datang, datanglah nursiwan, didikuti
oleh putre dan semua rakyat, semua pergi habis habisan, dan uang banyak
dibawa, karna ibu bapak saya, terlalu senang, bebesanan dengan nursiwan, putranya
yang bernama raden hirman, berjodoh dengan raden hirman
|
hiku marmane rame hanangun karye luwih, pan sadiye, hanemok haken kaule,
lawan putre medayin reko, nanging hambe puniki maskun, dahat hambe tan
misinggih, banget hambe tan harse, tan suke tekeng lebur, yen hambe pinakse
huge, ngelalu kaule, hambe hical saking niki, hangsi handike kakang.
|
Itulah sebabnya mengadakan acara bersar, karena menikahkan saya, dengan
putra raja medayin, akan tetapi saya kakak, sangat tidak mau, melebihi
perasaan, sampai matipun aku tidak mau, seandanya saya paksa, saya akan
pergi, hilang dari sini, saya akan pergi mencarimu.
|
Sumaure hangari ari diwi rengganis, harini ngwang, haje lenggane sire,
den setiye setuduh pakon, hapan hibu rame hiku, luwih honang mringkang siwi,
lakonnane karse wong tue, pan yayi hulih kerame luhung, hagung harse ning
jagat, sugih berane, tan hane kahulatan malih, punjuling merce pade.
|
Setalah itu rengganis menasehati, wahai adikku, jangan melawan orang tua,
supaya taat dengan perintah, karena orang tua, lebih berhak terhadap anak,
laksanakan apa yang diperintah, agar mendapat suami yang baik, yang ternama
didunia, banyak harta tidak ada kekuranagan, orang yang terkenal dunia.
|
Dening suwē rerasan sareng kekalih, diyah mukaddam, nulye harip kalintang,
kepati pati kang turunē, ratne rengganis tumedun, nyandak haste rahaden
mantri, ngabisik humature, lah manjing handike maskun, punape tuan tuhu
lanang, raje putre waswas takut wani, melebeng tilem pajineman.
|
Karena mereka sudah berbicara, diah mukaddam, dia mengantuk, seolah mati
dia tidur, rengganis turun, memegang tangan iman swongse, sambil berbisik dan
berkata, ayo masuk kakakku repat maje, apakah tuan betul-betul lelaki,
repatmaje ragu takut berani, masuk ketempat tidur.
|
PUH SINOM
Raden harye repatmaje, hangaras sangsudiwi, gelunglungkar hing pamereman,
rewerewe punang sari, gandane merbuk wangi, hangacum hacum mering pembayun,
sang diah kadi pepesan, hangaras pipi kekalih, raje putre gurayangan mring sang
diyah.
|
Raden repatmeje, mencium kadar manik, membuka pintu tempat tidur, malumalu
kepada kadar manik, baunya sangat harum, wanginya sangat harum, kadar manik
seperti ..., mencium pipinya, repatmaje bergulingan dengan kadar manik.
|
Sayan reget pengarasan, hanekep jaje sang diwi, predene tanpe gulawat,
dahat harip sang sudiwi, pamereme kapatipati, raje putre serese sregug, hambe
kane rerantunan, dene sanget hagurayanin, sang putri wungu sejeroning
wardaye.
|
Semakin keras mencium, memegang dada kadar manik, tidak bisa bergerak,
kadar manik sangat lelap, tidurnya seperti orang mati, repatmaje sangat
menikmati, saya terkena obat, dia memeluk erat, kadar manik diam termenung.
|
Tangine meremrem hayam, haste nire sang sudiwi, hanyekah tumibering jaje,
rakite nure sumugi, rate nyate jajaning laki, kaget sang diyah hawungu, dan
hawas deniye tumingal, wontene kakung mangke hapekik, rewang hire hing jro
pesarean.
|
Bangunnya setengah sadar, tangan kadar manik, memegang dada, perasaanya
tidak ingat, terlihat jelas dadanya repatmaje, kadar manik duduk terkecut, dan
nyata dia melihatnya, ada seorang lakilaki yang ganteng, dengan teman yang
ada di tempay tidur.
|
Sang diyah ngungun maras lenggah, mengsermengser sang sudiwi, semu wedi
hatetanye, eh tesire wong punapi, lanang turu hing ngriki, raje putre dan
sumaur, duh mirah hariningwan, hayuwe maras harimami, mapan hingsun malih, hasalin
warne.
|
Lalu duduklah kadar manik, menghindarlah kadar manik,sembunyi sambil
bertanya, kau ini siapa, laki laki tidur di sini, repatmaje berkata, wahai
adikku yang kusayang, jangan berbuat yang tidak karuan, nanti saya akan mengganti
rupaku.
|
Punkakang muruking sire, rakate wong hapalekrami, mangdane yayi huninge,
hing benjang lamun halaki, nawure ni kadar manik, ganggu temen handike
maskun, datan pelaki kaule kakang, yadyan kakung sakingendi, dawag kakang
salin warne, kadi mule.
|
Saya akan mengajarimu sekarang, tata cara orang yang nikah, supaya kamu
tahu, besok jikalau kamu kawin, maka kadar manik menjawab, kamu sengaja
menggangguku, saya itu tidak mau punya suami, darimanapun laki itu, saya akan
ikut ke aldakmas.
|
Rahaden himan swongse, mijil lelangse gelis, mashayu hing harge pure, neher
sire gelise humanjing, kalihe jajar halinggih, sang diyah mukaddam
hangerangkul, sumungke hangaras pade, hature hamelas hasih, hambe mantuk ring
harge pure.
|
Maka raden imanswongse, maka keluarlah dari langse, rengganis dari haldak
hemas, dengan cepat dia masuk, keduanya duduk bersama, nikadar manik lalu
memeluk, dan saling berciuman, berkata dengan penuh perasaan, saya akan ikut
pulang ke haldak hemas.
|
Diwi rengganis sumaure, haje milu hariningwang, yen sire mangke hical,
paran hucap wong sebumi, yakti hing sun nure lami, pun kakang hage wangsul, hatinjo
marahing sire, hampir siyang mangkin
hapamit, kadar manik hangalas pade ningrake.
|
Dewi rengganis berkata, jangan ikut denganku, kalau kamu hilang, apa kata
orang sedunia, ya saya tidak akan lama, aku akan cepat kembali, adek akan
menjenguk, saya akan pergi menjelang siang, kadar manik mencium kakaknya.
|
Langkung nuhun haje lame, tinjonen hambe gusti, diwi rengganis sumaure,
nore lame hingsun yayi, den becik sire kari, ni rengganisnulye mambur,
melesat saking cangkem nage, rahaden swongse rinanding, malih gamel bebungselan
kang lancingan.
|
Saya mintak jangan lama, jenguklah aku ini, maka dewi rengganis menjawab,
saya tidak akan lama, hati-hatilah disini, rengganis pun berkata, terbang
dari tanah, bersama-sama dengan raden repatmaje, memegang lalu di ikatkan ke
pinggang,
|
Sang diyah muluking jumantare,
hawor lawan mege putih, mantuk marahing haldak hemas, tan kocapa haneng
margi, hing pure sampun prapti, parek maring rame hipun, kang rame lintang
suke, hamapag putre kekalih, dan ngandike halus manis nate pandite.
|
Rengganis terbang tinggi, sampai di awan putih, pulang ke hargepure, tidak
di ceritakan sewaktu di jalan, sudah sampai di rumah, menghadap kepada orang
tuanya, ayahnya sangat senang, menyambut kedua anaknya, dan berkata halus
pandite.
|
Duh hatmaje sekar peningal, make kalih sire gusti, hing mangkē rame
tetanye, marang sire hanake mami, tuturne rame seyakti, handike raden
rumuhun, punape handike diwe, kanten suke putre mami, punapi tuan nore kesel
hēsuk wuntat.
|
Wahai anakku yang kusayang, dan kedua anakku, sekarang saya akan
bertanya, kepadamu anakku, coba ceritakan sebenarnya,dia berkata duluan, kau
kenapa anakku, dia betul-betul mau, supaya kamu tidak menmyesal.
|
Raden swongse hawot sekar, singgih penembahan gusti, langkung terime
hambe pangeran, paduke tetakon niki, suke hambe kaluwih luwih, mring putre
handike ratu, histu hambe sepati gesang, parengnandang hale becik, sarwi
ngeliring marang diyah kusumeng lare.
|
Imam swongse berkata baik, ya tuanku yang saya hormati, saya akan
menerima apa yang di perintahkan tuan, saya akan bertanya, kemauan saya
sungguh-sungguh, kepada anakmu, saya akan serahkan diri sehidup semati,
meenerima baik buruk, sambil melirik wajah rengganis.
|
Nate pandite laju hatetanye, maring diwi harengganis, yen sire
hanakingwang, tuturne rame becik, semumerang sang sudiwi, matur marang rame
nepun, kanjeng rame satuhunan, hikang kaule mangkane hugi, sedayane sampun
hambe pikir waspade.
|
Pandite langsung bertanya, kepada dewi rengganis, aduh anaku sayang, ayo
ceritakan aku yang sebenarnya, tersenyum malu, memberitahukan kepada
orangtua, aduh orangtuaku yang ku hormati, sayapun begitu juga, semuanya
sudah saya pikirkan dengan baik.
|
Sedeng jodo kaule diwe, sami tulus tekeng patih, sembade minangke
rēncang, ngelakoni hurip puniki, luhur base lawan budi, lan pinunjul sentane
nepun, kang rame mesem miyarse, mesu bawe bagye ning hati, dan ngandike,
mangke padang tiyas hingwang.
|
Sesuai dia jodohnya, tulus sampai hati, bisa disebut suami istri serasi, menjalin
hubungan keluarga, pekerjaannya baik dan hatinya, dan keluarganya orang
terkenal, raden tersenyum mendengar, tersa senang dalam hati, dan berkata,
jelas dalam perasaan.
|
Yen sampun matunggal karse, hanjeneng halaki rabi, hapan jati nure
honang, wong lanang lampah pawistri, hase sareng lami lami, yen tan sertene
nikah hēpun, hagung murke ning allah, siwah maring game suci, yen winawang
hampir lakonning zinah.
|
Sesudah kawin, disebut suami istri, yang benar-benar tidak boleh, laki-laki
seperti perempuan, bepergian dengan perempuan, tanpa akad pernikahan, sangat
dimurkai allah, salah dalam agama islam, jika tau hukumnya hampir zinah.
|
Naging mangke karse ningwang, hanikahi sire hiki, hapan sah halaki garwe,
honag nambet nambeting laki, yogye lakon sekarseng hati, pinatri dening hijab
kabul, sang diyah lan raje putre, mesem sarwi saling ngeliring, langkung suke
hami singgih handike ning rame.
|
Tapi sekarang saya mau, saya akan nikah dengannya, agar sah bersuami
istri, boleh disebut suami istri, boleh menjalakan apa yang diinginkan, disebut
ijab kabul, kadarmanik dan repatmaje, terseyum sambil melihat, sangat senang
dan mengikuti perkataan sang raja,
|
Benjang hinjing winurcite, sekale medal dilabe geni, wau luar den
hasiram, kancit tedak hawiyati, nidiyah kadar manik, ni rengganis kaget
kelangkung, hagepah mapag harinire, rinangkul laras larasin, ni rengganis
hatetanye hariningwang.
|
Besok pagi diceritakan,diwaktu terbit mata hari, baru sekli berhenti
mandi, terus dateng dari atas, ratna ayu kadarmanik, renganis sangat
terkejut, tergesagesa menyambut adiknya, di peluk dan di cium cium, rengganis
pada adiknya
|
Paran karse sire prapte, hinjing mung pribadi, hapan sire penganten
hanyar, lepate sire nila ring laki, paran hujar rajēng medayin, diyah mukaddam
ngaras suku, katon tande sungkawening nale, serguk nagis
hasih hasih, dan humatur gumenter tirtening netre.
|
Apa maksud kedatangan mu, malam dan sendirian, karena anda pengatin baru,apakah
kamu tidak mau dengan lelaki,apa kata raja medayen,kadar manik merasa member hormat,kilatan tanda susah didalam hati, sambil menangis tersedu sedu, berkata sambil keluar air matanya.
|
PUH KUMAMBANG
Banget nede sinampure hambe gusti, dening hiki dateng, marek handike
kalane hinjing, gumerojok tanpe raraban.
|
Saya mohon maaf yang sebesar besarnya, karna saya datang, datangtengah
malam,tergesa gesa tidak punya tatatertib.
|
Kadi hatur hikang kaule kang rumiyin, kaule nandang hagung sungkawe, rame
haji hapaksanin, kawule hiki hakrame.
|
Seperti apa yang katakan terlibih dahulu,saya
mendapat panyakit yang besar, karna ayah ku memaksa, saya disiruh kawin.
|
tinemoken hambe gusti lan wong laki, kang name raden hirman, wong hedan
tan weruh perniti, langkung hambe nure suke.
|
Saya dikawinkan dengan
seorang laki, yang bernama raden hirman, orang gila yang tidak punya
tatatertib, saya sangat tidak suka.
|
Lah tulungne hambe hiki, hembok gusti, tekeng lebur kule tan harep, mile hambe hical meriki,
|
Tolonglah aku ini, kakakku,
sampai matipun aku tidak mau, sengaja saya hilang kemari.
|
hambe ngiring sepi tuduh sepakon gusti, hambe serah jiwe rage, diwi
rengganis hasih miyarsi, marang diwi ni kadar manik hike,
|
Saya minta perintah kakak,
saya menyerahkan hidup mati, diwi rengganis kasihan mendengarnya, kepada dewi
kadarmanik.
|
Dan ngandike ni rengganis halus manis, duh masmirah ningwang, meneng sire hingriki mangkin, same ngulat tambening
nale.
|
Rengganis berkata dengan
halus, wahai adikku sayang, diamlah tinggak disini, kita sama-sama mencari obat
hati.
|
hingsun takēn mering sire yayi mangkin, hapa kari hiling sire, wenten
lanang hanom pekik, kang wus manjing pesareng sire.
|
Sekarang saya bertanya pada adik, apakah kau tidak ingat, ada seorang
lelaki yang sangat ganteng, yang sudah masuk kedalam kamarmu.
|
Kadar manik kaget sejroning hati,
jati hēling hane wong lanang, milu turu hanggurayanin, dan humatur mēnget
kule.
|
Kadar manik terkejut dalam hati, benar ada seorang lelaki, datang tidur
berdekatan, dan saya ingat berul.
|
Diwi rengganis humesem sarwi nudingin, marang raden himanswonse, sakice
lungguh pribadi, hapete dudu hiye.
|
Rengganis tersenyum sambil menunjuk, terhadap repatmaje, saat duduk
sendiri, apakah itu bukan dia.
|
Kadar manik kaget merang dalem pikir, wong lanang bagus kalintang, datan
samar kang wus prapti, tur hapernah sare sandingan.
|
Kadarmanik terkejut dalam hati, lelaki itu sangat tampan, tidak kelihatan
lalu datang, dan pernah bersanding.
|
Kadar manik humatur mring rengganis, dahat tambuh hambe diwe, daweg
jantennane gelis, sape jatine wong lanang.
|
Kadarmanik berkata kepada rengganis, saya benar-benar terkejut, ayo siapa
itu sebenarnya, siapa laki-laki itu sebenarnya.
|
Sedeng guyu nirengganis hanawurin, den weruh hariningwang, jejake trahing
luwih, pineber dening pasmare brangte.
|
Rengganis tertawa sambil menjawab, supaya kau tau adikku, lelaki
keturunan orang bangsawan, dibawa oleh hati yang cinta.
|
PUH HASMARANDANE
Hariningwang kadar manik, sejatine kakung punike, puser bumi pinangkanē,
siwi mering sultan harab, wong hagung jayengrane, putre niki peparabipun,
rahadiyan imanswongse.
|
Adikku kadarmanik, sebenarnya lelaki itu, dari negara mekah, anak raja
arab, yang bernama jayengrane, dan anaknya bernama, yang bernama repatmaje.
|
Nanging karyani rauh hing riki, harse nikah lawan hingwang, hulih
kapendak hing tamanē, nulye tan harse hapisah, manire hanjaluk sarat, yen
raje putre tan sanggup, tan yadye hingsun hakrame.
|
Jadi keprluannya datang kemari, mau menikah denganku, bertemu ditamannya,
setelah itu tidak mau pisah, meminta saya menjadi obat, kalau dia tidak mau,
tidak mau saya kawin.
|
Dewi kadar manik hanewuri, kakang hembok punapi kang sarat, tuturne hambe
den hagē, banget hambe harse weruhe, kusumeng rare mesem nawuri, sarwi
ngeliring banjaran santun, deniye hulih hangurjiwat.
|
Kadar manik menjawab, apa syaratnya kakak, ayo cepat ceritakan saya, saya
sangat ingin tau, rengganis lalu menjawab, sambil melirik repatmaje, dia lalu
menyentuh.
|
Yen sun hanjaluk pitulung yayi, punapi sire nanggupe, dening sarat
kaliwat abot, kadar manik ngerangkule, sarwe hangaras rake, duh hembok gusti
ningsun, pidarteken punang sarat.
|
Kalau saya membantu adik, apakah kamu mau, dengan syarat yang berat,
kadarmanik memeluk rengganis, sambil mencium kakaknya, wahai kakak yangku
sayang, coba katakan syaratnya.
|
Haboten enteng kule tan hudi, yadin tekeng ngetuh ken rage, ngandang
satru habot sanggane, lamunhantuk handike mirah, dening satye trasne ning
manah, ni rengganis ngebisik hanutur, duh hari kusumeng nyawe.
|
Berat ringan saya tidak takut, sampai menaruhkan jiwa raga, menghadapi
musuh yang berat, kalau kamu mau adik, dengan setia dalam hati, rengganis
berbisik sambil berkata, wahai adikku sayang.
|
Yakti sadiye hingsun halaki, lamun kasadye mare hingwang, kang rumuhun
dados rabinē, raje putre saking mekah, nanging karse ningwang mirah, langkung
becik sire maskun, dadi garwe kang perdane.
|
Apakah kamu benar-benar mau kawin, kalau kamu bersedia menurutiku, kamu
lebih awal jadi istrinya, putra raja dari mekah, tapi kemauanku adik, itu memang
benar adik, menjadi istri yang pertama.
|
hapan sampunsinung hyangwidi, sire yayi lawan manire, saling hangken
dahir batinē, ngelastari ken harse sanak, make rēncang hanyawite,duniae
akhirat hasedulur, tulus asih sinasihan.
|
Karena sumua kehendak tuhan, adik denganku, saling menyatu zahir batin,
membawa kehidupan persaudaraan, itulah teman kita berbakti, dunia akhirat
sama, saling kasih mekasihi.
|
Njentungkewale kadar manik, lengleng tan hagē hangucap, nure nyane hing
kalbunē, temah mēngkēnē kepanggiye, nulye halon sumaurin, ganggu guyu hembok
kelangkung, mase bodo handike mirah.
|
Kadar manik terkejut, termenung tidak bisa menjawa, tidak sesuai dengan
hatinya, kenapa seperti ini yang ku temukan, lalu menjawab dengan halus, kakak
bercanda denganku, masak saya seprti itu adik.
|
Sing hale maring sipating jalme, pawistri hamerih mersah, maru mungsuh
hakekatē, hajenē laki tekēng kerame, wantah ngeliring brahmantian, kakang
hanguwuh larening kalbu, diwi rengganis sumaure.
|
Siapa berbuat jelek kepada manusia, perempuan yang berbuat tidak karuan, sebenarnya
itu niat tidak baik, jangan sekedar kawir, sekedar melihat marah, berteriak
sakit hati, rengganis menjawab.
|
Haje yayi salah tampi, boten linyok hingsun mirah, hiku hubaye setuhunē, dudu
hujar guyon kaule, nulye ngatur hage rumepet, mering rahaden banjaran santun,
mangke katri halinggih jajar.
|
Kalau begitu jangan salah terima, saya tidak akan bohong, itulah
perjanjian sebenarnya, saya tidak main-main, lalu duduk berdekatan, terhadat
repatmaje, sekarang dia bertiga duduk berdekatan.
|
neng polah praputre katri, humarmaye malih kawarne, rerasan kelawan kidul
kurēs, sang hawi hiku nulye mojar, duh raden marmaye sire, den hiling hiling
setuhu, tingkah polah tingkah magesang.
|
Berhenti cerita tiga putra-putri, humarmaye yang diceritakan, saat
berbicara dengan petapa, orang yang hawas itu berkata, wahai raden umarmaye,
dan ingat-ingatlah sebenarnya, tingkah laku hidup kita.
|
Sedaye ning lelakon kang pinanggih, yakti sampun pinastēn mule, kudrat hiradat
sang hiyang manon, sedidik tan kene hobah, hale becik pape wirye, bagye
sungkaweng kalbu, dumadiye ken tetimpalan.
|
Segala perbuatan yang kita jumpai, sumua dalah kehendak tuhan yang maha
kuasa, kudrat iradat yang maha kuasa, sedikit tidak akan beribah, baik buruk susah
senang, itu kita syukuri dalam hati, itu akan berpasangan.
|
Polahire hangulati, kang
siwi repatmaje, haje sire hewah baē, hapan sire badē kependak, nanging rumuhun same nerime, cinobe dening hiyang hagung, den sabar sire nampane.
|
Saat mencari, anaknya repatmaje, jangan sampai bingung, nanti akan
bertemu, kamu akan menerima, cobaan dari yang kuasa, agar sabar menerimanya.
|
PUH PANGKUR
Sun pajar mangke tesire,
wonten siji negare sire jujugi, saking ngiriki laras mangidul, haran negare
mukaddam, kang jumeneng raje mukaji peparabepun, ratu luwih binetare, kanti nepun nateng medayin.
|
Skarang saya beritahu,ada satu negara dia kunjungi,dari sini terus ke
timur,nama negara mukaddam,nama yang sebenarnya raje mukaji, raja yang
terbesar lagi gagah, dan jadi sahabatnya raja medayin
|
Raje mukaji lan nursiwan, saling
hangken kadang luwih sejati, sekalihe same meguru, maqjusi haran
guruniye, luwih sakti mebale jin lelembut, geni dadi sesembahan, hamuriki
raje kekalih.
|
raja mukaji dan nursiwan, mengaku keluarga yang sebenarnya, keduanya seperguruan,
maqjusi nama gurunya, sakti dan punya rakyat jin dan tuyul, dia menyembah
api, itu yang di pelajari krdua raja
|
Yen wus balik saking
mukaddam, den leres malihenjujugi, wonten kedaton mungguweng
gunung, ikute negare haldak hemas, kang humadeg nate sentane
luhung, bisakane nate pandite, kiyayi halim walining widi.
|
Jika sudah kembali dari mukadam, jika sudah sampai akan menghampiri, sebuah
rumah di atas gunung, itulah negara haldak hemas, yang berdiri jadi raja
besar dan keluarganya yang baik- baik, yang bernama raja pandite, ulamak yang
alimpesuruh tuhan
|
Hiking derbe putre
senunggal, peparabe ratne diwi harengganis, luwih temen pekik sang hayu,
setungkep rat tanne mimbe, sepolahe jatmikelawan kalbu, hiye hiku dadi jalaran, putre nire turide
ragi.
|
Yang mempunyai anak tunggal, yang bernama dewi rengganis, benar-benar
baik dan cantik, satupun tidakada yang menandinginya, semua orang jatuh cinta
kepadanya, itulah penyebabnya, tergila-gila
|
Rauh mangkin tan harse
pisah, dan humanut mantuk hing harge puri, langkung deniye kagiwang kayun, umarmaye kaget nebah jaje, sarwi ngucap kawelasan
hanak hingsun, hantoslahye mirah, humar maye nulye pamit.
|
Sampe sekarang tidak mau berpisah, dan ikut pulang ke harge pure, dia
sangat jatuh cinta, umarmaye lalu menepuk dada, sambil berkata, sangt sayang
pada anaknya, tunggu aja di sini sayang, dan umarmaya lalu pergi
|
Melesat nampak jumantare,
hamiduhur pahiberi kasat tan sipi, ngambah mege kelawan mendur, neng polahe
kang hangkase, hing kedaton harge pure malih kawuwus, hakari rerasan sareng titige, dangdang gendis mider tanin.
|
Lalu terbang ke udara, ke atas
dengan cepat, dan bercampur wan putih,
tidak di ceritakan waktu di atas, di ceritakan pada sa,at di hargepure, sa,at bersama tiga
orang, mulai di ceritakan pada tembang dangdang
|
PUH DANGDANG
Ratne diwi harengganis,
matur haris, duh kusume punuki hari kaule, kaye hiki terupanē, kadar manik peparabepun, kadi hatur kawule hing huni, daweg
handike hilingne, pan paduke sampun sanggup, henakani penede kawule, hing
mangkin kadi pundi kayun gusti, raden swongse sumaure.
|
Dewi rengganis berka ta halus, duh ini adik saya, sepertiinilah rupanya,
yang bernama kadar manik, seperti apa yang sudah saya katakan, coba ingatlah,
karna kamu sudah sanggup, kalo begitu apa kemauanmu, repatmaje lalu berkata
|
Yayi mirah kumale ning
histri sebumi, becik sire taken marang sang diah, haje taken hingsun bae,
mapan hingsun rumuhun, ngiring karse sire mas hari, ni rengganis humature,
pawistri punike maskun, hiye meneng hiye suke, kadar manik tumunduk hamiyarsi, sarwi ngeliring nyolong tingal.
|
Wahai istriku yang cantik sedunia, coba cepat kasihtau pada rengganis,
jangan tanya padaku saja, karna saya yang lebih dulu, rengganis menjawab, orang
perempuan itu kakak,dia diam tapi mau, kadarmanik merenung sambil
mendengar, sambil melirik.
|
Nembung sabde ni diwi kadar manik, kakang hembok lagye sepisan, kaule
taken sejatine, jake puniki kancang hamerepekin, meh sebumi nure mimbe, tur
sentane hagung pinunjul, nure nane cacad nire, mangkin marang wong liyan dike
pepari, yakti hame nure percaye.
|
Kadar manik menjawab perkata,an, ayo kakak lagi sekali, saya bertanya
yang sebenarnya, karna kakak mau di madu, laki itu sangat tampan, sedunia ini
tidak ada yang menyamainya, dan keluargany orang terhormat, tidak punya
kekurangan, sekarang ku minta sama orang lain, tapi saya tidak percaya.
|
Kerase waswas dalem manah gusti,dene handike kaliwat dane darme, bakal
laki dadi geguyon, dewi rengganis dan sumaur, hari ningwang kadar manik,
hakeh tinulih nyane nire, panduge kidul ngolor ngidul, mangse hamejah sire
masnyawe, den weruhe kang sejati hingsun perih, dadi garwe kang pembuntat.
|
Saya masih ragu dalam perasa,an, karna adek sangat bijaksana, laki laki
yang jadi bahan tertawa,an, dewi rengganis menjawab, banyak yang pernah saya
lihat kebaikanya, duga,an saya tidak akan ke timurbarat, masak saya akan membunuhmu,
supaya kamu tau yang sebenarnya, saya akan menjadi istri yang kedua.
|
Den
hiling hatur kaule hiki
Mile jati panwacane hing kane
Hing atur kaule rekē
Sisip siwah tanne luput
Sipat bahru ring insani
Mile jati takdiring allah
Hale kelawaning hayu
Husik serte polah tingkah
Kumpayakun pirmaning allah luwih
Sepisan serte dadiye
Komentar
Posting Komentar